Zo en niet anders

“Nou mijnheer, ik zou niet graag het woord ‘juiste methode’ willen gebruiken, maar het is de enigste methode. Wij hebben geen andere methode omdat er in Nederland geen recht meer is.” Onomwonden doet Boer Hendrik Koekoek zijn zegje over de boerenprotesten in Hollandscheveld. Deze opstand naar aanleiding van de uithuiszetting van drie boeren plaatst boer Koekoek in de schijnwerpers. De pers smult van zijn boerenwijsheid en vaak komische oneliners. Koekoek geniet landelijke bekendheid en zet de strijd voort… in Den Haag.

Koekoek is zeker van zijn zaak: “Ik ben er van overtuugd dat wij gelijk hebt en wij bent er ook een keer van overtuugd dat wij van het volk geliek krijgt. Dus al zullen wij dat vandaag een keer verliezen, dan winnen we het morgen of overmorgen toch nog een keer.” Koekoek haalt zijn gram. In mei 1963, twee maanden na 'Hollandscheveld', haalt zijn Boerenpartij uit het niets drie zetels in de Tweede Kamer. Een ongeziene aardverschuiving in Den Haag.

De winst bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1963 blijkt geen geïsoleerd feit. De steeds groter wordende steun die de partij in steden geniet, leidt tot een klinkende overwinning bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 1966. In heel het land verzamelt de Boerenpartij maar liefst 44 zetels, zeven procent van de stemmen. Vier jaar eerder veroverde enkel Koekoek een plaats in de Provinciale Staten van Gelderland. De partij groeit snel en moet de nieuw verworven zetels zien op te vullen. Volgens oud-bestuurslid Ben Steur begonnen hiermee de problemen. “Je had idealisten en baantjesjagers. Dat zorgde voor een interne strijd.”

Het blijft echter niet bij intern getwist. Door de grote winst bij de Statenverkiezingen heeft de Boerenpartij twee vertegenwoordigers in de Eerste Kamer. Nico Verlaan, lid van het hoofdbestuur: “Het hoofdbestuur wilde iemand met een academische titel zodat we aanzien genereerden. Niemand kende zo iemand, behalve Koekoek. Hij kende een zekere Adams, een landbouwingenieur. Een jaar of twee voor de oorlog had hij zich sympathiek uitgelaten over de Duitsers. Adams was geen aanhanger van Hitler, maar een sympathisant. Geen lid van geen van de verenigingen, dus niet echt fout.” 

De intrede van Adams leidt tot een storm van protest in de Eerste Kamer. Adams wordt door VVD-er Jan Baas beschuldigd van een onrein oorlogsverleden en alle partijen eisen zijn vertrek. Maar de recalcitrante Koekoek gunt zijn tegenstanders dit plezier niet, waardoor de onvrede jegens de partijleider enkel groeit.  Kort na de beschuldigingen aan het adres van Adams richt zich binnen de Boerenpartij de Noodraad op, die interne zuivering en democratisering van de partij eist. Koekoek erkent hun bestaan niet en smoort het protest zo in de kiem.

De klad zit er nu goed in. De Boerenpartij slaat wild om zich heen en verwijt andere politici ook een onfris verleden te verbergen. Binnen de partij loopt het steeds verder spaak. Evert Harmsen, jarenlang de trouwe rechterhand van Koekoek, ambieert naast zijn zetel in de Tweede Kamer ook een baan als wethouder in Apeldoorn. Twee functies combineren en twee inkomens toucheren, dat vinden veel leden niet kunnen. Harmsen besluit zich af te splitsen en neemt enkele andere leden van de Tweede Kamer met zich mee.  De Boerenpartij implodeert.

Koekoek vreest al geruime tijd dat afsplitsingen zijn partij zuur zullen opbreken. Daarom bedenkt hij een middel in de hoop dit tegen te gaan. Verkozenen betalen een borgsom. 2000 gulden voor Statenleden en 5000 gulden voor Kamerleden. Verlaat je de partij, dan ben je je geld kwijt. De maatregel valt niet bij iedereen in goede aarde.  De steun aan Koekoek binnen de partij ebt steeds verder weg.

Verlaan en Steur blijven Koekoek gedurende de teloorgang van de partij nog lang trouw. Beiden zijn het er over eens: de groei van de partij trok mensen aan die een eigen agenda hadden en hun eigen ambities nastreefden. De strubbelingen die hier uit voort kwamen, leidden het einde van de Boerenpartij in. Koekoek haalt bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1972 nog drie zetels, maar het momentum van zijn partij is voorbij. Jaren later komt hij nog in het nieuws omdat hij zijn pony’s verwaarloost. De voormalige bedreiging voor de traditionele partijen geraakt in de vergetelheid. Zijn dood wordt in de Tweede Kamer niet herdacht.

Tekst en research: Kris Coorde, Rob Bruins Slot
Samenstelling en Regie: Reinier van den Hout

Uitzending: za 26 feb 2011, 20.40 uur, Nederland 2.

Met dank aan:
H. Koolman
Gerard Leenders