De familiegeschiedenis van Jeroen Krabbé

Rond 1800 is een groot deel van de joodse gemeenschap in Amsterdam straatarm. Elke mogelijkheid om aan geld te komen, grijpen ze aan. Hierdoor komen veel joodse families in het straatvermaak terecht, bijvoorbeeld als straatventer of -artiest. Via dit werk rollen ook veel joden in het circusvak.

Circusartiesten trekken in de negentiende eeuw van kermis naar kermis, met als hoogtepunt Amsterdam. In de septembermaand wordt in de stad drie weken lang volop gedronken en gefeest tussen de koorddansers, waarzeggers en dierenshows. De kermis is voor een groot deel van de arme bevolking van Amsterdam een uitlaatklep waar ze geld kunnen verdienen en spenderen.

De bekendste joodse circusfamilies in Nederland zijn de familie Kinsbergen en Blanes, die ook onderling verwant zijn. Beide staan bekend om hun paardenspelen, maar in hun voorstellingen zijn ook acrobaten, clowns en andere gedresseerde dieren zoals honden en vogels te bewonderen.

In de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw krijgen de Nederlandse circussen het erg moeilijk. De meeste kunnen de concurrentie van televisie niet aan en gaan failliet. In 1963 zendt de VARA nog beelden uit van het circus Kinsbergen, een van de laatste overgebleven circusfamilies.

Joden wonen al eeuwenlang in Marokko, ruim voordat de eerste moslims zich vestigen binnen de grenzen van het land. De komst van de islam heeft grote veranderingen tot gevolg voor de joodse gemeenschap. Waar de joden eerst zij aan zij leven met de Berbers, de oorspronkelijke bewoners van Marokko, moeten ze nu buigen voor een Arabische sultan.

De nieuwe overheerser neemt de joodse bevolking wel in bescherming, omdat ze ‘mensen van het boek’ zijn. Zo krijgen de joden toestemming om hun godsdienst uit te oefenen, maar in veel opzichten blijven ze een minderwaardige bevolkingsgroep. Ze moeten bijvoorbeeld een speciaal kledingstuk dragen om zich te onderscheiden, hun hoofd buigen als ze een moslim zien en ze mogen alleen ‘minderwaardige’ beroepen uitvoeren zoals schoenmaker, kapper of tandarts.

Tussen 1140 en 1240 bereiken de verhoudingen tussen moslims en joden een dieptepunt. De Marokkaanse overheersers vermoorden duizenden joden. Om zichzelf te beschermen bekeren veel joodse Marokkanen zich noodgedwongen tot de islam of ze vluchten naar Spanje.

De eeuwen daarna verbetert de relatie tussen de joodse en islamitische gemeenschap. Joden mogen hun geloof weer openlijk uitoefenen en krijgen vooraanstaande beroepen aan het hof van de sultan vanwege hun talenkennis. In de vijftiende eeuw groeit de Joodse bevolking zelfs aanzienlijk. Veel Spaanse joden vestigen zich in Marokko, omdat de ze in eigen land moeten vluchten voor de Spaanse inquisitie.

In de eerste helft van de twintigste eeuw komen joden op gelijke voet te staan met de moslims. Door de Franse kolonisatie tussen 1912 en 1956 krijgen ze meer rechten en de kans om te emanciperen. Bovendien overleeft een groot deel van de joodse Marokkanen de Tweede Wereldoorlog, omdat de sultan uitlevering aan nazi-Duitsland weigert: “Ik sta mijn kinderen niet af. Wij hebben hier alleen Marokkanen”.

Toch vertrekt tussen 1948 en 1980 het grootste gedeelte van de joodse gemeenschap uit Marokko. De groei van het Arabisch nationalisme en het verlies van de Zesdaagse Oorlog tussen Arabische landen en de nieuwe staat Israël zorgen namelijk opnieuw voor spanningen tussen de Marokkaanse moslims en joden. Het antisemitisme neemt toe.

Tegenwoordig is amper 0,1% van de Marokkaanse bevolking joods. Ondanks de veelbewogen voorgeschiedenis staat Marokko wel nog steeds bekend als een land waar joden en moslims al eeuwenlang in harmonie samenleven.