Meer geschiedenis? Kijk op NPOKennis.nl
↳ Enter om te zoeken
17 december 1985

Nieuwe lijsttrekker reageert op zetelroof, NOS

Nieuwe lijsttrekker reageert op zetelroof, NOS
Bekijk Video
1 min


Nieuwe lijsttrekker is furieus
Fred van der Spek, in 1957 één van de medeoprichters van de PSP en Kamerlid sinds 1963, wordt met klein verschil verslagen door de dan pas 32-jarige nieuwkomer in de partij Andrée van Es. Zij reageert onvermurwbaar op de actie van de oude lijsttrekker. “Kamerzetels behoren principieel politiek en moreel aan partijen en niet aan personen.” Ze eist dat Van der Spek zijn zetel opgeeft, maar haar boodschap heeft geen effect. Met zijn nieuwe fractie gaat de oud-lijsttrekker alleen verder in de Tweede Kamer.

Politiek dakloos
De scherpe en principiële Fred van der Spek is in de jaren vijftig ‘politiek dakloos’. Hij is niet de enige. Op de linkerflank zijn er veel politici die hun hun partijen verlaten, omdat ze zich niet meer kunnen vinden in de pro-Amerikaanse PvdA of de pro-Russische CPN. Samen richten deze politieke daklozen een nieuwe partij op die gaat voor het aloude pacifistische ideaal: de Pacifistisch Socialistische Partij.

De PSP valt op door de principiële strijd tegen het kapitalisme en het felle verzet tegen kernwapens en de NAVO. De PSP wil het Nederlandse leger, de Binnenlandse Veiligheidsdienst opdoeken. “Echte veiligheid kan alleen door ontwapening ontstaan”, is Van der Spek's credo. De PSP moet ook niets hebben van het koningshuis. Bij de eerste Tweede Kamerverkiezingen waaraan de PSP meedoet, in 1959, behaalt de partij twee zetels.

21 november 1981

Van der Spek pleit voor volledige ontwapening, VARA

Van der Spek pleit voor volledige ontwapening, VARA
Bekijk Video
4 min

Concurrentie op links
Na vier jaar fractievoorzitterschap in de Eerste Kamer stapt Fred van der Spek in 1967 over naar de Tweede Kamer. In de jaren zeventig krijgt zijn partij het steeds lastiger in de strijd met de PvdA. Dankzij de radicale jongerenbeweging Nieuw Links spreekt de PvdA ook PSP-kiezers weer aan. De verkiezingen van 1977 verlopen dramatisch: de PST houdt nog maar één zetel over.

Die ene zetel gaat in eerste instantie naar Bram van der Lek, maar als hij zich een jaar later terugtrekt uit de Kamer, neemt Van der Spek de zetel over en wordt automatisch de nieuwe fractievoorzitter en politiek leidervan de partij. In de twee daarop volgende verkiezingen in 1981 en 1982 weet Van der Spek de achterban van de PSP weer te vergroten en drie zetels binnen te slepen. Toch komt er in 1985 komt een abrupt einde aan zijn leiderschap.

De linkse doorbraak
In de jaren tachtig zien leden van de PSP in dat de partij te klein is om kans te maken op zetels tijdens de provinciale en Europese verkiezingen. Ze zijn voor samenwerking met andere linkse partijen, waaronder de CPN, tot afschuw van partijleider Van der Spek. Hij wijst de samenwerking nadrukkelijk af, maar splijt hiermee zijn partij.

Twee kampen komen tegenover elkaar te staan: aan de ene kant staat Van der Spek met de tegenstanders van samenwerking, en aan de andere kant Andrée van Es. Zij vertegenwoordigt de voorstanders van wat de ‘linkse doorbraak’ gaat heten.

Tijdens het partijcongres in 1985 blijkt dat de kwestie de PSP doormidden splijt. De leden mogen bepalen wie de nieuwe lijsttrekker gaat worden: Van Es of Van der Spek. Met een kleine meerderheid wint Van Es. Fred van der Spek wacht de gevolgen niet af en stapt uit de partij. Maar hij behoudt zijn zetel.

Fred van der Spek verlaat vroegtijdig het partijcongres, 1985
Fred van der Spek verlaat vroegtijdig het partijcongres, 1985 © Fotocollectie Anefo

De ‘linkse doorbraak’ laat na de verkiezing van Van Es toch nog even op zich wachten. In 1989 neemt de PSP het initiatief. Met succes. Tijdens de verkiezingen in dat jaar vormen de vier kleine linkse partijen PSP, CPN, PPR en EVP een nieuwe partij: GroenLinks. Van der Spek treedt in 1992 toe tot de "heropgerichte" PSP, die de verkiezingen ingaat onder de naam PSP '92. Zetels behaalt de partij niet. Volgens Van der Spek kwam dat door het einde van de Koude Oorlog, waardoor het pacifisme als politiek thema van de agenda verdween.

Credits
  • Anne Verwaaij

Vragen?

Heeft u vragen, ideeën of opmerkingen?

Neem dan contact op met de redactie:

Meer Andere Tijden