Prostitutie in beeld

Prostitutie is bijna niet weg te denken uit het Nederlandse straatbeeld, maar toch blijft het een omstreden onderwerp. Enerzijds zijn er partijen die prostitutie willen voorkomen, om mensenhandel, uitbuiting en wanpraktijken tegen te gaan. Anderzijds zijn er partijen zoals PROUD, die willen uitdragen dat sekswerk een waardig beroep is, en dat het een bewuste keuze kan zijn.

Ook op televisie zijn er al tientallen jaren items over prostitutie te zien. Vaak zijn dit protestacties tegen de komst van bordelen, maar soms ook tegengeluiden die eisen dat prostituees hun beroep vrijelijk en veilig kunnen beoefenen.

In het meeste archiefmateriaal gaat het om drie Randstedelijke plekken: het Zandpad in Utrecht, Katendrecht in Rotterdam en de Wallen in Amsterdam. Deze plekken zijn van oudsher plekken met veel bordelen, maar door de jaren heen zijn er veel veranderingen geweest. Zo is het zandpad ontruimd, zijn de bordelen op Katendrecht gesloten en wordt de raamprostitutie in Amsterdam al jaren ingeperkt.

Rotterdam
In Rotterdam was de prostitutie vroeger in de binnenstad, maar na de bombardementen van 1940 moet er een nieuwe plek gezocht worden. Dit wordt uiteindelijk Katendrecht, het schiereiland vol zeelieden waar de prostitutie eigenlijk altijd al is geweest. In de jaren na de oorlog gaan de buurt en de prostitutie prima samen.

In de jaren zeventig verandert de sfeer: er komen steeds meer seksclubs, en meer niet-Rotterdamse souteneurs (pooiers). De bewoners, en dan met name degenen die niets aan de seksindustrie verdienen, zijn er klaar mee.

De spanningen lopen hoog op: in de opstootjes tussen de voor- en tegenstanders wordt zelfs het wijkgebouw in brand gestoken. In 1975 kiest de gemeente de kant van de tegenstanders en besluit het aantal bordelen terug te dringen. Dit leidt er uiteindelijk toe dat in 1981 het laatste bordeel op de Kaap gesloten wordt.

Utrecht
Het Zandpad is in Utrecht een van de bekendste bordelenwijken. De bordelen zijn gehuisvest in woonboten, die in de Vecht liggen. Deze werkplekken zijn in 2013 allemaal gesloten, nadat de gemeente twee managers van Wegra, de exploitant van de ramen, verdenkt van mensenhandel. Als verhuurder van de ramen heeft Wegra de verantwoordelijkheid om te zorgen voor een veilige werkomgeving, maar de gemeente Utrecht vindt dat dit niet voldoende wordt nagestreefd. Wegra heeft volgens de gemeente niet genoeg gedaan om de managers te screenen, en ‘zit hiermee hoe dan ook fout’, aldus de rechter in De Volkskrant.

Voor sommige prostituees die niets te maken hebben met uitbuiting of mensenrechtenschending komt de sluiting van de ramen erg onverwacht. Enkele prostituees komen naar de rechtbank om Wegra te steunen. In De Volkskrant vertelt de Italiaanse protituee Federica: “Nu wordt het leven voor ons alleen maar gevaarlijker. Dit was de veiligste werkplek van Nederland.”

Het zijn niet alleen de prostitutieboten die gesloten worden: door de hele stad worden steeds meer raamvergunningen ingetrokken. In de periode van 2006 tot 2014 neemt het aantal vergunningen voor seksbedrijven af van 1127 naar 674.

Het is de bedoeling dat in 2017 het zandpad weer open gaat. Utrecht is momenteel bezig met de bouw van de nieuwe bordelen, waarmee ze willen zorgen dat raamprostitutie voortaan schoon, transparant en veilig is. Aan de nieuwe locatie zijn strenge eisen verbonden: de prostituees moeten minstens 21 jaar zijn, en als ze als zzp’er willen werken kunnen ze een cursus ondernemerschap volgen. Daarnaast kunnen misstanden anoniem gemeld worden en zal er regelmatig overleg zijn met de belangengroep van de sekswerkers.

Amsterdam
De bekendste rosse buurt van Nederland blijft de Wallen in Amsterdam. De bordelen zijn hier al te vinden sinds de 17e eeuw, toen Amsterdam nog een bloeiende havenstad was. Tegenwoordig zijn de wallen ook een enorme toeristische trekpleister, met naast bordelen ook vele coffeeshops, cafés, sekshops en souvenirwinkels. Maar in 1964 was de Wallen een buurt waar bewoners en prostituees naast elkaar woonden. Dominee Smit vertelt in Achter Het Nieuws over zijn ervaringen in de wijk.

De buurt staat al decennia bekend als gezellig, als “ons kent ons”. In de jaren vijftig en zestig wordt de sfeer in de buurt snel grimmiger wanneer meerdere prostituees in hun peeskamertjes worden vermoord. Over dit paradoxale imago van de wallen maakte Andere Tijden al eerder een aflevering:

In 2007 is de gemeente Amsterdam gestart met project 1012: een opschoningsproject voor de wallen. Een van de dingen waar dit project zich op richt is het opkopen van bordelen door wooncorporaties, om er dan vervolgens andere winkels in te zetten. Met de komst van dit project zijn volgens socioloog Laurens Buijs van de Universiteit van Amsterdam al ongeveer de helft van de Amsterdamse ramen verdwenen.

Beleid en beeldvorming
Zowel bij Utrecht, Rotterdam en Amsterdam is een trend te zien: steeds meer ramen worden gesloten, en er komen steeds meer regels rondom de prostitutie. Deze regels worden door gemeentes ingesteld om mensenhandel uit te sluiten, en het sekswerk zo veilig mogelijk te maken. Maar volgens belangenorganisaties zoals PROUD werken de maatregelen soms averechts: door het sluiten van de ramen worden sommige prostituees de illegaliteit in gewerkt. Zij ontvangen hun klanten dan bijvoorbeeld thuis, of gaan tippelen op straat. Dit kan volgens hen gevaarlijk zijn, doordat er geen enkele vorm van toezicht is.

PROUD wil daarom zorgen dat sekswerkers gehoord worden, en dat sekswerk niet langer wordt gezien als het passief ‘prostitueren’ van het lichaam. Want zoals in 1983 op de bank bij Sonja Barend al wordt gezegd: sekswerkers willen niet dat er op hen neergekeken wordt.