De stekker uit Rutte I

Maar de volgende ochtend is het in minder dan een kwartier toch voor elkaar. De fractieleiders van de NSC, VVD en BBB zijn verbaasd en verontwaardigd. Hoe nu verder? En nog belangrijker, hadden we dit niet kunnen weten? In dit artikel en de video blikken we terug op nog een geval van het intrekken van de steun voor de coalitie door de PVV. Kabinet Rutte 1, het minderheidskabinet van de VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV.

We schrijven het jaar 2010. Met een nipte overwinning wordt de VVD de grootste partij van Nederland na de verkiezingen. Met één punt verschil op de PvdA mag de VVD nu een regering gaan vormen. Het is de taak aan informateur Uri Rosenthal, eerste kamerlid voor de VVD, om het spits af te bijten met de openingsgesprekken. De PVV kwam in deze verkiezingen van 2010 als grootste winnaar uit de bus met een stijging van 15 zetels naar 24 in totaal, er moet iets met Wilders gebeuren, maar hij moet tegelijkertijd ook in de hand worden gehouden.

De opvolger van Rosenthal als informateur wordt oud-premier Ruud Lubbers (CDA) een man die zelf ervaring heeft met miljardenbezuinigingen en de code tot formeren misschien wel kan kraken. Hij ziet een optie in een coalitie met de VVD en CDA en vindt om het zetelaantal op te vullen tot een meerderheid wel een kans in gedoogsteun van de PVV. Het gesprek is geopend.

Dan ontstaat er crisis bij het CDA als het gaat om samenwerken met de PVV. Enkele partijprominenten vinden het onverantwoord om met deze partij in zee te gaan, ook al is het een gedoogconstructie. Weer stranden de onderhandelingen. Maar als we kijken naar het archiefbeeld van het beladen partijcongres van de CDA, waar wordt gestemd over deze kwestie, is er toch een meerderheid te vinden die meegaat in het regeer- en gedoogakkoord. De fractievoorzitter van de CDA, Maxime Verhagen, kan opgelucht ademhalen. Het onderhandelingsproces kan worden voortgezet, al heeft het hele proces een flinke deuk bij de PVV achtergelaten.

Desalniettemin gaat kabinet Rutte-I met verdeeldheid tot op het bot toch van start op 14 oktober 2010. Minister-president Rutte en vice minister-president Verhagen mogen aan de slag om iedereen in het gareel te houden. In het minderheidskabinet is de rol van de PVV echter ook niet onbelangrijk, in tegendeel. Het is voor Nederlandse begrippen een unieke constructie. Je houdt zo de PVV uit de regering, maar geeft ze wel een rol, die achteraf onverwacht belangrijk blijkt. In ruil voor gedoogsteun zijn in het regeerakkoord afspraken vastgelegd om belangrijke partijpunten van Wilders uit te voeren. Dat de positie van de rol van de PVV niet onderschat is, wordt ook duidelijk uit het motto van het nieuwe kabinet: “Vrijheid en Verantwoordelijkheid”, waarmee de brug naar de PVV wordt gebouwd.

Het botert niet altijd even goed tussen de partijen. Dat komt onder andere door de positie van de PVV, die de rol van gedoogpartner gebruikt om zich overal mee te bemoeien. Onder andere CDA-ministers hebben het wel eens waar te voortduren. Minister van Asiel en Migratie, Gerd Leers (CDA) komt vaak in aanraking met Geert Wilders, die hem nog wel eens op het matje roept om te controleren hoe het met ‘zijn’ onderwerpen gaat. Toch wordt er van alles gedaan om de PVV te vriend te houden, ook al beginnen er wrijvingen te ontstaan. Zo valt de statencoalitie van Limburg, omdat de CDA geen vertrouwen meer heeft in de PVV, is er gedoe over een dubbelnationaliteit van een minister en vertrekt een PVV-kamerlid waardoor de coalitie met gedoogpartner ineens geen meerderheid meer heeft. Het nogal instabiele coalitieschip, komt dan in 2012 ook nog eens in zwaar weer terecht. Door de economische crisis van 2012, krijgt het kabinet de taak om nog eens negen miljard te bezuinigen. Financiën waren al een heikel punt, maar met het overschrijden van de 3 procentnorm die de Europese Unie geeft voor begrotingstekorten, waren pittige onderhandelingen onomkeerbaar. Er staat een Catshuis-overleg gepland om tot een begrotingsakkoord met maatregelen te komen.

Het gaat er heftig aan toe en de visies van de VVD en PVV staan lijnrecht tegenover elkaar. Wilders weigert te bezuinigen en als er ergens geld af moet, dan van ontwikkelingshulp. Wilders eist miljarden of er komt geen handtekening van de PVV onder het akkoord. De irritaties van de gehele regeerperiode tellen tijdens de onderhandelingen op bij het onderliggende probleem: asielinstroom. Leers moet zijn asielplannen laten zien aan Wilders voor inspectie en goedkeuring, maar weigert dit te doen. Wilders stuurt aan op vervanging van de minister van Asiel en Migratie, maar dit wordt later door Rutte ontkend.

Toch ligt er na zeven weken onderhandelen een voorlopig dossier aan maatregelen die het begrotingstekort kunnen terugschroeven. Er kan binnenkort getekend worden! Nog een laatste keer fietsen Verhagen en Rutte weer naar het Catshuis voor de vervolgingen van het overleg. Eenmaal aangekomen wordt vrij snel duidelijk dat de PVV toch niet akkoord gaat en geen handtekening wil zetten. Ze vinden de bezuinigingen die op tafel liggen onverantwoord vanwege de dalende koopkracht van AOW’ers en de steeds hoger wordende groep werkelozen. De steun is weg en één van de drie pijlers onder de coalitie is bezweken. Wilders trekt de stekker eruit en laat ook hier in verbazing iedereen achter, Mark Rutte verdwijnt via de zijingang het Catshuis. Rutte-1 is opgeblazen.