De slag om Amelisweerd

Bij toeval stuit Jaap Pontier op de plannen. De student in Delft ziet dat Rijkswaterstaat de verbinding tussen de snelwegen A28 vanuit het noorden naar Utrecht en A12 van Den Haag naar Arnhem heeft getekend dwars door het groen aan de oostkant van Utrecht, door het bos bij Amelisweerd.

Het is begin jaren ‘70. Rijkswaterstaat, de wegbeheerder van het ministerie van Verkeer en Waterstaat, dat nu Infrastructuur en milieu heet, wil precies daar de A27 aanleggen. "De laatste verbinding op de snelweg van Madrid naar Oslo", heet het belang ervan. Niemand komt op het idee dat de mensen die van Madrid naar Oslo rijden niet langs Utrecht komen.

Jan Korff de Gidts is op dat moment docent van de nieuwe studie milieukunde in Utrecht en wil de casus gebruiken om vanuit verschillende disciplines naar het vraagstuk te kijken. Al snel zijn hij en enkele van zijn studenten betrokken bij de 'Werkgroep Amelisweerd' en later de 'Vrienden van Amelisweerd' om te proberen het plan voor de weg te dwarsbomen.

In Amelisweerd komen niet alleen de snelwegen samen, maar in Amelisweerd kruisen ook de toenemende mondigheid van de burger als uitvloeisel van de jaren 60 en een groeiend bewustzijn over het milieu in begin jaren 70, dat bijvoorbeeld ook tot uiting komt in het rapport 'grenzen aan de groei' van de club van Rome in 1972.

Tot dan toe is Rijkswaterstaat een "staat in een staat" zoals oud-medewerkers van de dienst zelf wel willen toegeven. Rijkswaterstaat tekende een weg, belde de burgemeester met de opdracht dat hij toestemming moest geven, en klaar was het. Voor Rijkswaterstaat is het dan ook wennen aan de nieuwe opstelling van burger en bestuurder. "Ineens zeiden burgemeesters dat ze het nog even met de raad moesten bespreken. Wij dachten: wat gebeurt hier?!”, merkt een oud-afdelingshoofd Utrecht van de dienst nu op.

Het verzet tegen de snelweg is gekanaliseerd in de 'Vrienden van Amelisweerd', een lobbygroep van hoogopgeleide Utrechters die zich onder leiding van Korff de Gidts verzet tegen de aanleg dwars door het bos. Oud-hoofd Uitvoeringen van Rijkswaterstaat B.P. Rigter bezoekt een aantal keren vergaderingen van de Vrienden van Amelisweerd. “Dan werd er een rapport gepubliceerd, dat nam ik dan mee en dat gingen we dan analyseren”, aldus de oud-medewerker. Rijkswaterstaat heeft de weg zo efficient mogelijk van de A12 naar de A28 laten lopen, in een rechte lijn maar daardoor het bos doorklievend. Vele jaren wordt er over de aanleg met de lobbygroep overlegd en heen-en weer gesproken. De groep krijgt het uiteindelijk voor elkaar dat Rijkswaterstaat de weg opschuift naar de rand van het bos.

Dat was veel duurder, zegt Rigter, en het valt zijn chef op dat de lobbygroep met de concessie nog niet tevreden is. Waar Rijkswaterstaat dacht dat dit het eindresultaat was, wilden de vrienden nog een stap verder: “Nu de hele weg van tafel”.  

1982 wordt vervolgens een heet jaar. Terwijl de 'Vrienden' nog een kort geding aanspannen tegen de kap van zo’n 600 bomen, begint Rijkswaterstaat daar vast mee. Het bos is die ochtend ontruimd van alle bezetters die er in die dagen ervoor ingetrokken zijn. Ze slapen in boomhutten om het omzagen te bemoeilijken. Geheel in de stijl van die tijd levert de ontruiming van het bos krakersrel-achtige taferelen op. Maar waar iedereen er nog vanuit gaat dat de kap een dag of drie zal duren, drukken de bulldozers van Rijkswaterstaat de bomen eenvoudigweg in een paar uur om. Advocaat Berend Keulen die de gemeente bijstaat, maakt er melding van in het kort geding: “Ik heb zojuist het commandocentrum gesproken en de laatste boom is geveld”. Het mag wel, zegt Keulen nu. “Maar je kunt je afvragen of het chique is”.

Korff de Gidts ontsteekt in woede over zoveel bestuurlijke brutaliteit. En geeft niet op. De slag is verloren, maar de vrienden gaan door. Tot op de dag van vandaag. Want in de overtuiging van Korff de Gidts creeert de beschikbaarheid van die snelweg aan die kant van Utrecht het aantal auto’s dat er over gaat rijden. En dus verbaast het hem niet dat er nu wordt gesproken over verbreding van de weg naar twee keer zeven rijstroken waarvoor opnieuw een rij bomen moet worden geveld.

De 'Vrienden van Amelisweerd' vinden het verstandiger dat er wordt gedacht over duurzame mobiliteit. Want in tegenstelling tot Rijkswaterstaat die het stuk A27 de verbinding tussen Madrid en Oslo achtte, menen de Vrienden dat het stuk weg vooral wordt gebruikt door Utrechters en bewoners uit de omgeving, zo tussen Lunetten en Rijnsweerd. Over dat –lokale- vervoer moet fundamenteler worden nagedacht, met inbegrip van OV en fietsvervoer, meent Korff de Gidts. Wanneer dat debat is gevoerd zal blijken dat verbreding van de weg onnodig is en daarom vraagt de groep de minister een onafhankelijk onderzoek in plaats van “de zaken even door te rekenen”, zo stelt de website van de vrienden van het bos.