De komst van het schijfje

In het Natlab zet Philips vanaf 1970 vol in op een hypermodern project: Video Long Play, de optische beeldplaat. Met behulp van laserlicht worden video en geluid van een ronde glimmende plaat ter grote van een LP afgelezen. Het cd-project is hier een uitvloeisel van en opereert in de schaduw van de beeldplaat. “Ze vonden het doodzonde om juist dat videogedeelte weg te laten” zegt Kees Immink, sinds 1972 werkzaam aan de beeldplaat. Pas in 1979 besluit de raad van bestuur om na het geflopte beeldplaatproject vol in te zetten op de compact disc. Immink wordt samen met een paar collega’s overgeplaatst naar het cd-project.

“Wat we wilden was zoveel mogelijk muziek op een zo klein mogelijk schijfje. Geen krassen, geen tikken en geen ruis.” Elektrotechnicus Hans Mons wordt in 1975 bij het cd-project van Philips gehaald. “We moesten alle narigheden van de LP vermijden. Dus niet op twee kanten, dat je dat ding er uit moet halen en omdraaien, nee, alles op een kant. Dat zorgde weer voor problemen dat het schijfje krom ging trekken.” Met vijf man wordt tot eind jaren ’70 door geploeterd. “Pas toen we overstapten van analoog naar digitaal geluid zaten we op de goede weg. Maar dat stond allemaal nog in de kinderschoenen.”

Een delegatie van Philips vliegt met het eerste prototype cd-speler, ‘Pinkeltje’ genaamd, naar Japan om de vinding aan de grote elektronicabedrijven te presenteren. Het doel is te komen tot een wereldstandaard, met de Philipsvinding als uitgangspunt. Hans Mons is mee om de speler te bedienen. “Er kwam nauwelijks reactie van de directieleden. Maar na elke presentatie dromden er wel allemaal technici om Pinkeltje heen. Dat gaf wel een goed gevoel, maar het bleef allemaal spannend”. Van alle bedrijven reageert er slechts één: Sony. Lou Ottens, baas van de audiogroep van Philips: “We gingen er van uit dat ze ons concept wel over zouden nemen, maar Sony had nog veel commentaar.” Philips gaat akkoord met een samenwerking, want zonder Japanse partner is de wereldstandaard kansloos.

“Kan je het je voorstellen? Een Japanner op het Natlab van Philips? Dat was nog nooit gebeurd!” Kees Immink gaat samen met Sony-collega’s de digitale codeersystematiek ontwikkelen. De uiteindelijke wereldstandaard wordt vastgelegd in het zogenaamde ‘Rode Boekje’. Immink: “Dat klinkt heel gewichtig, maar het heet gewoon zo omdat er zo’n plastic rood kaftje omheen zat.”

Philips en Sony gaan los van elkaar aan de slag met de ontwikkeling van een eigen cd-speler en moeten platenmaatschappijen overtuigen om cd’s te produceren. Dat gaat niet gemakkelijk. Op een internationaal congres van de muziekindustrie introduceert directeur Jan Timmer van Polygram de compact disc. Polygram is een dochteronderneming van Philips en daarom wel enthousiast over de nieuwe geluidsdrager. Maar verder is de weerstand groot. “Als er rotte eieren in de zaal lagen dan had ik ze tegen mijn hoofd gekregen,” aldus Timmer. Het grootste obstakel vormen de royalty’s, twee cent per cd voor Philips en één cent voor Sony.

Philips heeft met platenmaatschappij Polygram een belangrijke troef in handen. Timmer: “Polygram had in die tijd meer dan de helft van de klassieke muziekmarkt in handen. En juist liefhebbers van klassieke muziek waren zeer enthousiast over het geluid van de cd. Polygram was groot genoeg om de cd dan maar zelf in te voeren.” Vooral dirigent Herbert von Karajan is belangrijk voor de populariteit van de CD.

Eind jaren ’80 zijn de Dire Straits belangrijke aanjagers van de CD in de popmuziek. Philips sponsort de tournee van ‘Brothers in Arms’ en het gelijknamige album staat maanden bovenaan in de hitlijsten. De cd-verkoop groeit explosief en de platenmaatschappijen zien eindelijk de mogelijkheden. Er valt zelfs veel te verdienen door oud materiaal opnieuw uit te brengen op cd. Kick Klimbie is dan directeur van EMI Nederland en is haast fulltime met de cd bezig: “Omdat EMI de cd zo lang heeft afgezworen hadden we eind jaren ’80 een enorme achterstand. We hadden zelf nog geen cd-fabriek en moesten achteraan in de rij bij onze concurrenten in de hoop toch wat cd’s uit te brengen.”

In Nederland brengt Doe Maar de eerste Nederlandse cd op de markt. Maar zanger en bassist Henny Vrienten is nooit fan geworden van de CD. “Dat wij de eerste waren vond ik wel leuk als novelty. Maar ik heb nooit kunnen wennen aan het geluid.” Vrienten mist de warmte van de LP en ook de mooie grote platenhoes. Maar er is meer: “Toen bleek ineens dat de platenmaatschappij de helft van onze royalty’s had ingehouden vanwege de hoge productiekosten van de cd. Dat was natuurlijk wel even schrikken.”

Samenstelling en regie: Reinier van den Hout
Tekst en research: Maarten Blokzijl

Uitzending: 17 feb 2013, 21.20 uur, Nederland 2.