9/11 in Den Haag

Rond 15:00 uur Nederlandse tijd staan overal op het Binnenhof in Den Haag politici verbijsterd naar de televisie te kijken. Kamerleden drommen samen rond toestellen op de gang, premier Kok loopt van zijn kleine tv-toestelletje in het Torentje naar een groter exemplaar bij zijn secretaresse. Op tv worden beelden van de vliegtuigen herhaald die zich in het WTC in New York boren. Dan volgt het Pentagon. Pittsburgh. Het nieuws houdt iedereen in zijn greep. Kok: “Je valt als het ware van de ene graad van ontzetting in de andere en de alles overheersende vraag die zich van je meester maakt is: wat volgt hier nog meer, wat is hier in ’s hemelsnaam aan de hand?”

Minister de Vries van Binnenlandse Zaken komt pas tegen vijven uit de Eerste Kamer, waar het debat niet wordt onderbroken vanwege de aanslagen. De meeste Senatoren zijn de zaal al wel verlaten. “Ik kwam in de hal en daar zaten allemaal Senatoren rond het toestel, helemaal verbijsterd.”

De Vries gaat snel terug naar zijn ministerie, waar dan al hard wordt gewerkt aan de eerste veiligheidsmaatregelen op het Nationaal CrisisCentrum (NCC). De Amerikaanse ambassade en het consulaat moeten streng worden beveiligd, net als de Israëlische. Vluchten van en naar de VS en het Midden Oosten worden geannuleerd. Op het ministerie van Defensie stelt men vast dat er geen acute terroristische dreiging is voor Nederland. Wel is er verhoogde waakzaamheid op kazernes en wordt iedereen zorgvuldig gecontroleerd.

Premier Kok blijft in het torentje. Er is contact tussen de ministers via de ministerlijn, de directe telefoonverbinding. ’s Avonds komt de ministerraad in spoedzitting bijeen. Uit veiligheidsoverwegingen wordt het Binnenhof tijdelijk afgesloten.

Na de ministerraad geeft Wim Kok in een persverklaring aan dat Nederland solidair is met de VS, dat de Amerikanen in hun hart zijn geraakt en dat hij hoopt dat de VS “op een waardige manier zullen reageren op deze vernederende daad”. Het levert de premier kritiek op. Kok blikt terug: “Ik bracht een bezorgdheid over. Die al dan niet terecht was. In je somberste momenten denk je: hier zou wel eens een Derde Wereldoorlog uit kunnen ontstaan. En ik wilde dus aangeven dat ik graag zou zien dat met alle scherpe reacties die zouden volgen, dat dat in ieder geval niet zou worden teweeg gebracht.”

Op 12 september roept de NAVO het historische Artikel 5 in werking. Dat is sinds de oprichting van het verbond nog nooit gebeurd. Het betekent kort gezegd: Een aanval op één van ons is een aanval op ons allen.
 

De dagen erna worden scenario’s herschreven en draaiboeken aangepast aan de nieuwe tijd, de tijd NA 11 september. De Binnenlandse Veiligheids Dienst (BVD) krijgt in korte tijd veel geld en veel personeel. Alles was nodig voor de beantwoording van de vraag: hoe groot is terrorismedreiging in Nederland en wat ALS Nederland een dergelijke aanslag te verwerken krijgt.

In een rapport in april 2001 waarschuwt de BVD voor groeiend Islamitisch radicalisme. West Europa zou steeds meer doelwit zijn van terroristische aanslagen en Nederland had daarin een kwetsbare positie. En Nederland blijkt ook een populair land voor radicale moslims om zich te vestigen of tijdelijk te verblijven. De BVD is in de zomer van 2001 druk met een onderzoek naar een mogelijk terroristisch netwerk dat deels vanuit Rotterdam opereert en plannen heeft voor een aanslag op de Amerikaanse ambassade in Parijs. Op 13 september wordt in Rotterdam een aantal verdachten gearresteerd. 

Op 27 september lijkt de terroristische dreiging in Nederland even zeer groot. De hele ochtend worden vier drukke verkeerstunnels in Rotterdam en Amsterdam gedeeltelijk afgesloten door tot de tanden toe bewapende mariniers, marechaussees en agenten met bivakmutsen. Er is de middag ervoor een bommelding binnengekomen bij het ANP waarin wordt gewaarschuwd voor auto’s vol explosieven die ’s ochtends in de tunnels tot ontploffing zouden worden gebracht. Ministers Klaas de Vries en Benk Korthals besluiten geen risico’s te nemen. Sinds de Tweede Wereldoorlog is er niet meer zoveel wapenvertoon te zien geweest in Nederland.

In de weken na 11 september volgen tientallen incidenten als valse bommeldingen, bekladdingen en zelfs brandstichtingen bij moskeeën en islamitische scholen. Het kabinet vergadert meerdere keren per week in een soort rompformatie om per departement te komen met nieuwe veiligheidsmaatregelen tegen terrorisme. Er worden miljoenen jodiumpillen ingeslagen voor het geval er een aanslag wordt gepleegd op één van de kerncentrales. De angst voor biochemische aanslagen groeit, zeker als in Amerika een anthraxbesmetting plaatsvindt. Meerdere keren moeten gebouwen volledig worden ontruimd en worden mensen ontsmet na de vondst van een verdachte poederbrief. Het hoofd van de BVD, Sybrand van Hulst: “Ik herinner me nog een discussie of sproeivliegtuigen niet een potentieel gevaar waren en of we die niet aan de ketting moesten houden. Daar kan je achteraf om glimlachen, maar toen was die angst reëel.”

Nederland was in de ban van terrorisme en dan kon je beter teveel dan te weinig veiligheidsmaatregelen nemen.

Research: Maarten Blokzijl, Rob Bruins Slot
Regie: Paul Ruigrok

Uitzending: za 10 sep 2011, 21.20 uur, Nederland 2.