Fortuyn: the Dutch Dandy

De eerste keer dat de buitenlandse media zich massaal op Nederland richten is als Pim Fortuyn met Leefbaar Rotterdam de gemeenteraadsverkiezingen op stelten zet. Fortuyn slaat grote gaten in de zetelverdeling van de traditionele partijen. “De VRT is die avond live gegaan vanuit Rotterdam. Een unicum voor gemeenteraadsverkiezingen”. Goedele Devroy is correspondent Nederland voor de Vlaamse televisie. Normaal gesproken een saaie baan, maar niet sinds Pim Fortuyn ten tonele treedt. “Ik dacht echt, wat gebeurt hier nou? Nederlandse verkiezingen waren altijd dodelijk saai, en nu wint zo’n kleurrijk persoon in één keer zoveel macht. Ik wilde weten of hier nu gebeurde wat wij in Vlaanderen al lang kenden sinds Filip de Winter in Antwerpen zulke successen boekte.”

‘De rechtse anti immigratiepoliticus Pim Fortuyn is gisteravond vermoord bij een aanslag die Europa schokt. Een Europa dat toch al wankelde na de winst van extreem rechts in Frankrijk.’
(The Times, 7 mei 2002)

De laatste weken voor de moord is Pim Fortuyn druk in de weer om zijn extreem-rechtse imago in de buitenlandse pers te veranderen. Hij wordt gezien als de Nederlandse Le Pen, anti-immigratiepoliticus en vaandeldrager van extreem rechts. Fortuyn geeft talloze interviews met buitenlandse journalisten om van dit beeld af te komen, maar tevergeefs. Telkens wijzen Europese journalisten op zijn uitspraken als ‘Nederland is Vol’ en ‘de Islam is een achterlijke cultuur’. De uitspraken passen perfect in een groter verband: de ‘ruk naar rechts in Europa’. Dat maakt de opkomst van Pim Fortuyn extra interessant voor de buitenlandse pers.

De ‘Schwule Glatzkopf’ geeft ook genoeg stof tot mooie typeringen. Zijn butler, zijn hondjes. The Independent noemt hem ‘slightly camp’. Het zijn eerste indrukken die Fortuyn een gemakkelijk te typeren persoon maken. Extreem rechtse uitlatingen en een dandy imago. Journalisten die meer tijd krijgen voor een portret vinden Pim Fortuyn toch lastiger te plaatsen en moeten hun eerste oordeel nuanceren. “Het is te makkelijk om hem neer te zetten als racist.” Correspondent Kirsty Lang maakt voor de BBC in april een portret van ‘The Dutch Dandy’. “Ik wilde wel onderzoeken of hij wist dat hij met zijn uitspraken met vuur speelde. Door zijn kritiek op de hele Islam als achterlijke cultuur, alle moslims over één kam te scheren zorgde hij voor polarisatie in de samenleving”

Jean Pierre Stroobants, correspondent van het Franse Le Monde vindt Fortuyns uitspraken zeker gevaarlijk, maar ‘als de man vervolgens zegt te slapen met Marokkaanse jongens, dan is hij toch geen racist?’ Kirsty Lang: ‘Je moet Fortuyns opvattingen over de Islam niet los zien van zijn openlijke homoseksualiteit. Hij voelde zich in zijn vrijheid bedreigd.’

De vergelijking met Jean Marie Le Pen, leider van het Front National in Frankrijk, wordt veel gemaakt. Le Pen boekt grote winst in de Franse verkiezingen in april, terwijl in het tolerante Nederland iemand furore maakt door de immigratiediscussie aan te zwengelen. Stroobants: ‘Vanuit de redactie in Parijs krijg je wel de vraag: is hij extreem rechts of niet? Ik kan dat niet één twee drie beantwoorden.’

“Fortuyn was een on-Nederlands fenomeen, die in zijn eentje de verstikkende politiek correcte consensus heeft opengebroken.” Duitse correspondent Helmut Hetzel is al jaren werkzaam in Den Haag als Fortuyn het politieke toneel betreedt. “Met de opkomst van Fortuyn is in Nederland het onbehagen opgeborreld, en dat kwam tot uitbarsting bij de moord. Woede, frustratie, verdriet, ongeloof.”

Goedele Devroy: “Ik heb vanuit de NOS studio in Den Haag de hele avond live verslag gedaan voor de VRT, steeds door een oortje gevoed door met informatie door collega’s van de NOS. De beelden zijn helaas niet bewaard gebleven, maar ik moet alles met een aangedane blik verteld hebben. Het was haast niet te bevatten.”

Hetzel: “Ik ben naar het Binnenhof gelopen en daar zag ik echte woede. Een revolutionaire sfeer, met een brandje in de parkeergarage. Heel onwerkelijk allemaal. Ik heb die avond aan één stuk door geschreven, nieuwsberichten, een profiel van Fortuyn en een necrologie. En tijdens het schrijven van mijn laatste zinnen heb ik gehuild. Echt waar. Ik heb geschreven met de tranen in mijn ogen.”

Regie en samenstelling: Reinier van Hout
Tekst en research: Maarten Blokzijl

Uitzending: zo 7 mei 2012, 21.15 uur, Nederland 2.