Millenniumbug

Spoorwegovergangen en seinen zijn niet meer betrouwbaar, salarissen worden niet meer overgemaakt, medische apparatuur en elektriciteitscentrales vallen stil, telecommunicatie wordt onmogelijk, vliegtuigen vallen uit de lucht, voedsel en grondstoffen worden niet meer getransporteerd, er komt geen geld uit de muur, de kernraketten in het Oostblok die op ons gericht zijn worden spontaan gelanceerd. Kortom, een millenniumramp veroorzaakt door een datumveldje komt op ons af. Of niet? Want gebeurde er eigenlijk wel iets na die roemruchte datum, 1 januari 2000?

Opslagruimte
Op weg naar het jaar 2000 leeft men in angst en onzekerheid over de digitale technologie. En dat komt allemaal door een gebrek aan computergeheugen. In de tijd dat de eerste computerprogramma’s worden ontworpen in de jaren zestig en zeventig is de opslagruimte voor gegevens duur, en daardoor beperkt. Een oplossing is om bij een jaartal 19 weg te laten, 1974 wordt dus 74. Dat kost minder geheugen en dus minder geld. De datum wordt voortaan met zes getallen weergegeven. En vervolgens gaat men over tot de orde van de dag.

Niemand had voorzien dat de computerprogramma’s die in de jaren zeventig ontworpen werden tot het jaar 2000 in gebruik zouden blijven. De Canadees Peter de Jager reist sinds 1991 de wereld rond om het bedrijfsleven te waarschuwen voor de millenniumbom. Voor het eerst in de menselijke geschiedenis zal de techniek ons in de steek laten. Als het jaar 2000 aanbreekt denkt de computer dat het weer 1900 is. De Jager voorspelt dat 1% van de ondernemingen failliet zal gaan omdat de automatiseringssystemen niet bestand blijken te zijn tegen de futiel lijkende datumcijfers.

Ook in Nederland dringt langzaam het besef door dat er iets aan de hand is met onze computers. De overheid besluit tot het oprichten van het Millennium Platform, dat valt onder minister Van Boxtel van Grote Steden-en Integratiebeleid. Voorzitter van het Platform is Jan Timmer, oud-Philipstopman. “Het Platform moest bedrijven, instellingen en overheden erop wijzen dat er een probleem zou aankomen. We zijn heel afhankelijk van computers in dit land. En het probleem was dat eigenlijk niemand precies kon inschatten hoe groot het risico precies was”, zegt Timmer vanuit zijn woning in het Brabantse Oisterwijk.

Hulptroepen
Datumaanpassing is op zich eenvoudig, maar heel veel werk. De data moeten handmatig worden aangepast, en dat kost veel menskracht. En dan zijn er nog de ingebouwde chips in allerlei elektrische apparatuur, de embedded software. Het wordt een peperdure race tegen de klok. In het bedrijfsleven en bij de overheid gaat men voortvarend aan de slag. Hulptroepen worden ingezet: vutters die oude programmeertalen beheersen worden opgeroepen zich in te zetten voor het millenniumprobleem. Nederland staat voor een gigantische klus.

Tachtigduizend gulden
Het uitzendbureau I&I ziet een gat in de markt. Ze rekruteren studenten om een jaar te komen werken aan het millenniumprobleem. Birger Jansen studeert op dat moment Werktuigbouwkunde en als hobby klust hij wat aan computers. Een jaar werken en daarmee tachtigduizend gulden verdienen lijkt hem wel wat. “Voor een student verdiende je belachelijk veel.” Hij gaat aan het werk bij het Ministerie voor Volksgezondheid. Hij bouwt nieuwe programma’s die de oude moeten vervangen. Daarna werkt hij bij de Koninklijke Marechaussee. “Het was een hele leuke tijd. Van ons eerste salaris gingen we met een groep studenten eten bij een sterrenrestaurant. Ik heb er goede vrienden aan over gehouden.”

Millenniumvluchteling
Frank Slobbe werkt in de IT-sector. Omdat hij vanwege zijn beroep geïnteresseerd is in programmeertaal ziet hij al snel de ernst van het probleem in. “Over het algemeen lukt het mensen in de IT-sector niet om een deadline te halen, en nu stond er toch wel een keiharde deadline”, vertelt hij. Hij besluit uit Nederland te vertrekken. De directe aanleiding was een televisie-uitzending waarin duidelijk werd dat een elektriciteitsbedrijf inzag dat de gasvoorziening nog niet millenniumbestendig was. Zijn grootste angst zit hem in de kerncentrales. Daarom kiest hij voor een land waar geen kerncentrales zijn: Australië. Tenminste, dat denkt hij.

Ondertussen komt er steeds meer kritiek op alle commotie rondom de millenniumbug. Richard de Mulder, hoogleraar informatica aan de Erasmus Universiteit zegt in een uitzending van 2 Vandaag dat het vooral een interessante mogelijkheid is voor bepaalde bedrijven, vooral juristen, om geld te verdienen. Bedrijven laten hun juristen uitzoeken wie er aansprakelijk is voor het millenniumprobleem. Er gaan hierover heel wat brieven heen en weer.

Thermostaat
Ook internetjournalist Francisco van Jole heeft zijn twijfels. Hij gaat terugzoeken naar informatie over de millenniumbug tot 1997. Men was er toen van op de hoogte maar er werd geconcludeerd dat er niet veel aan de hand was. “In 1998 slaat die stemming om zonder aanwijsbare reden. Men deed alsof de hele wereld in elkaar zou storten, de thermostaat zou het niet meer doen, de elektriciteit zou uitvallen. Er is zonder reden aanwijsbaar paniek geweest.”

Angst
“Er werd in die tijd veel angst gecreëerd, de informatie werd teveel gegeneraliseerd”, zegt ook Maarten Langen van Infostop, een bedrijf dat informatiezuilen maakt. Hij heeft zelf indertijd besloten om niet te gaan investeren in het bestrijden van de millenniumbug, hoewel zijn bedrijf wel softwareafhankelijk is. Langen maakt de afweging hoe snel de zaken weer hersteld kunnen worden mocht er na 1 januari 2000 toch iets misgaan. Hij besluit liever de schade achteraf te bekijken, dan preventief in te grijpen. “Daarmee heb ik zo’n tienduizend gulden bespaard.”

Operatie Sneeuwklokje
In de nacht van 8 op 9 september 1999 wordt een grote oefening gehouden. Het doel is om te controleren of het nationale noodnet werkt. De provincies bepalen zelf hoe ze de oefening invullen. De Utrechtse variant van deze oefening heet Operatie Sneeuwklokje. Allerlei mogelijke rampscenario’s worden uitgetest, variërend van een ammoniakwolk naar Amersfoort waait tot een politiepatrouille die onderkoelde mensen vindt. Voor het eerst werken alle bestuurlijke niveaus mee, een unicum. Bedrijven spelen ook op de angst in: Zibro Kamin komt met de Millenniumkachel. ABN Amro hanteert het motto: ‘Met ABN Amro verzekerd van een goede eeuwwisseling’.

Grote vriend
Naarmate de deadline van de eeuw nadert, wordt de toon van Jan Timmer in allerlei televisieprogramma’s somberder. Achteraf zegt hij: “Je zegt sommige dingen om de druk erop te houden. Je moet nooit te vroeg hoera roepen.” Minister Van Boxtel: “De voorbereidingen verliepen geruisloos totdat ineens mijn grote vriend Maurice de Hond op tv verscheen. Die zei: ‘Vertrouw het niet, ga water halen, sla voorraden in.’ Ook Van Jole beweert dat er op te grote schaal alarm is geslagen. “Er was wel sprake van dat er hier en daar iets opgelost moest worden. Er zou wel sporadisch iets gebeuren. Maar er zijn conferenties over geweest waar men concludeerde dat het wel los zou lopen.”

Deceptie
Het jaar 2000 breekt aan. Op de televisie kan heel Nederland volgen hoe het nieuwe millennium eerst gevierd wordt in Gisborne, Nieuw-Zeeland. Daarna is Australië aan de beurt. Frank Slobbe is erbij: “Om vijf voor twaalf begon ik ‘m toch wel te knijpen. Ik was erg opgelucht dat de lichten niet uitgingen.” Een week later vliegt hij terug naar Nederland. Pim Beudeker leidt het millenniumproject voor de luchtverkeersleiding op Schiphol. “Het was toch spannend toen het bijna twaalf uur was. Maar ook een beetje een deceptie, er gebeurde natuurlijk niks.” Ook de zestig computerterminals van het bedrijf van Maarten Langen functioneren prima op 1 januari 2000.

Twintig miljard
Nergens ter wereld hebben zich noemenswaardige computerproblemen voorgedaan. Ook in landen die bestempeld werden als niet millenniumbestendig zoals China en India waren geen serieuze problemen. Twintig miljard gaf Nederland uit om de millenniumbug te bestrijden. Timmer: “Ik heb met verbazing gekeken naar de mensen die bijna teleurgesteld waren toen er niks gebeurde. Dat is toch praten met de kennis achteraf. Het was goed geweest als er wel iets fout was gegaan, op kleine schaal. Dat neem ik mezelf kwalijk.”

Research en tekst: Hannah Dogger en Jitske Wadman
Regie en samenstelling: Roy Ferwerda