Vrouwen tegen porno

“Woedend waren we, toen we hoorden dat er een non-stop pornobioscoop geopend zou worden in het centrum van Nijmegen. Een aantal vrouwen riep om actie, ik ook: natúúrlijk actie! Ik vond het zo ongelooflijk dat dít kon, een non-stop pornobioscoop, daar móesten we tegen protesteren, porno was zó oneerbaar voor vrouwen!”

Korrie van den Heuvel wordt opnieuw boos als ze er aan terugdenkt. Zij was één van de vrouwen die meedeed aan de bestorming van de Nijmeegse pornobioscoop Le Paris in 1980. Na die spontane actie belandde ze met nog tien andere vrouwen in de politiecel. De rechtszaak die volgde, ontpopte zich tot een nationale aanklacht van vrouwen tegen porno. Alle kranten schreven er over. In Andere Tijden een terugblik op het gevecht van de Nijmeegse vrouwen tegen de seksualisering van de samenleving, een thema dat nu, bijna 30 jaar later, nog steeds actueel is en tot heftige discussies leidt.

Van rechtse corpsbal tot trotskist, van kraker tot lesbo; Nijmegen was eind jaren zeventig, begin jaren tachtig een dynamische stad en bruiste van de activiteit. Het wemelde er van de actiecomités, zoals het actiecomité tegen de kerncentrale in Dodewaard en het actiecomité tegen fascisme. Daarnaast bestond er een grote beweging van krakers en een sterke vrouwenbeweging. Onder die laatste vielen dan weer actiegroepen als ‘Blijf van mijn lijf’, ‘Vrouwen tegen Verkrachting’ en ‘Vrouwen tegen Porno’. Over alles werd heftig gediscussieerd. Bep Dijkuizen ging in Nijmegen wonen en kwam terecht in het eerste Nijmeegse vrouwenkraakpand.

Dit kraakpand leidde al tot discussies bij de mannen: waarom moest er speciaal een kraakpand voor vrouwen komen? De buren vonden het ook maar niets: al die vrouwen samen in één huis. Zij plaatsten een bord in de tuin waarop stond: ‘wij willen een gezin en niet een huis met potten erin’. De bewoonsters trokken zich er niets van aan. Het pand was 24 uur per dag één grote activiteitenruimte. Verschillende actiegroepen opereerden vanuit dat pand, en er zat een fietsenwerkplaats bij. Ook dat leverde hoogoplopende discussies op, bijvoorbeeld of mannenfietsen daar nu wel of niet gerepareerd mochten worden. Aangezien veel vrouwen zelf op een mannenfiets fietsten, kwamen de mannenfietsen uiteindelijk toch in aanmerking voor reparatie. In deze sfeer leefden en werkten de vrouwen van de Nijmeegse vrouwenbeweging.

Volgens Bep Dijkhuizen was het allemaal vrijwilligerswerk, onbetaald, dat zij deden ‘uit principe, compassie en idealisme’. De werkloosheid was hoog, ook in Nijmegen. Marijke Lammers, ook één van die actieve vrouwen, noemde het geen werkloosheid, “Wij noemden het ‘bewust baanloos’, want we werkten ons kapot”. Zij werkte zelf in het vrouwengezondheidscentrum en hielp onder meer vrouwen die ongewenst zwanger waren.

Voortdurend organiseerden de vrouwen nieuwe acties, waaronder veel acties tegen seksueel geweld. Eén van de eerste acties waar Bep Dijkhuizen aan meedeed was gericht tegen een directeur van een instelling voor jonge meisjes met problemen. Het verhaal ging dat die man meisjes uit de instelling misbruikte. Hij moest en zou dus aan de schandpaal genageld worden. Bep: “We gingen de straat op met een met bloemen versierde kar, waarop in koeienletters de naam van die directeur voluit op geschilderd stond. Het doel van de actie was ook om zijn naam publiekelijk bekend te maken. Met die kar trokken we door de straten van Nijmegen, en ondertussen slaakten we kreten tegen seksueel geweld en schreeuwden keihard zijn naam. Dat ontaardde in een landelijke rel. Die directeur verscheen zelfs op televisie om zijn excuses aan te bieden.”

Later was een huisarts doelwit van een zelfde soort actie. Hij stond erom bekend dat hij zijn vrouwelijke patiënten altijd naakt wilde zien. De actievoerders publiceerden foto’s van hem en verspreidden die overal, zodat al snel bij groot publiek duidelijk was wie hij was en wat hij deed. Dat was niet bepaald positieve publiciteit voor die arts, maar dat maakte de vrouwen niets uit. Seksuele onderdrukking moest en zou door hen worden aangepakt.

Volgens Marijke Lammers was het bijna niet voor te stellen hoe vrouwonvriendelijk de sfeer begin jaren tachtig nog was en hoe gewoon men dat vond. Zo was het voor vrouwen verboden om in bepaalde cafés te biljarten. Marijke: “Wij bedachten dan onmiddellijk een nieuw actie onder de naam: ‘wij vrouwen eisen de queue terug’ en hup, daar gingen we de straat weer op. We kwamen zelfs in actie tegen billenknijperij in de kroeg. Wij hadden als vrouwen recht op een veilig bestaan. Daar vochten we voor.”

Regelmatig werden vrouwen ‘s nachts op straat door mannen lastig gevallen, vooral op stille en donkere plekken in de stad. De vrouwen kregen hier zo schoon genoeg van, dat zij besloten tot de organisatie van een heksennacht. Het fenomeen heksennacht kwam oorspronkelijk uit Amerika, maar sloeg zeker ook aan bij de Nijmeegse vrouwenbeweging.

Vanaf 1978 vond er ieder jaar op 19 mei een heksennacht plaats. Vrouwen trokken dan in een lange sliert, soms verkleed als heksen, schreeuwend en met brandende fakkels langs de enge plekken in Nijmegen. ‘Vrouwen eisen de nacht terug’ en ‘De straat is van ons’ stond met grote letters op hun spandoeken. Ze zongen liederen op de melodie van Bella Ciao, met eigen teksten die volgens Bep Dijkhuizen niet altijd even manvriendelijk waren; ‘Wij gaan castreren, we zullen ze leren’. Zo trokken ze door de fietstunnel naast het station. In die tunnel gebeurde regelmatig nare dingen. “Als vrouwen daar doorheen moesten, hielden zij standaard hun sleutelbos bij de hand om mannen mee op hun kop te kunnen slaan” vertelt Bep.

Bep en Marijke waren nauw betrokken bij de organisatie van deze heksennachten. Via stencils, folders en mond op mond reclame verkondigden zij dat er een heksennacht plaats zou vinden. De één zorgde voor de trommels, de ander voor de sirenes. Er moest natuurlijk zoveel mogelijk lawaai worden gemaakt. Op het hoogtepunt liepen er wel 1500 vrouwen mee. Altijd deelden ze stencils uit met informatie over het hoe en waarom van de demonstratie. Bep nam houten malletjes mee in de vorm van uitgezaagde heksjes, waar ze de afdrukken van op de muren spoten met verf.

De heksennacht was volgens de vrouwen echt een happening in de stad. Honderden mensen kwamen er op af om de ‘heksen’ door de stad te zien trekken. Toch kon de sfeer heel vijandig zijn. Vooral mannen hadden moeite met de schreeuwende heksen en stonden klaar om de vrouwen eens even flink te provoceren. Soms op een onschuldige manier, door het showen van seksblaadjes met blote vrouwen, maar het kon er ook agressiever aan toe gaan. Mannen spuugden op de vrouwen, scholden, gooiden met voorwerpen en het kwam zelfs voor dat auto’s op de stoet inreden. Na afloop moesten de vrouwen in groepjes naar huis, omdat dat veiliger was. Het protest van de heksenacht was in eerste instantie vooral gericht tegen aanranding en verkrachting. Gaandeweg verbreedde het zich tot alle vormen van seksueel geweld tegen vrouwen, zoals mishandeling, ongewenste intimiteiten en vooral ook tegen porno.

In 1979 was porno al uit de strafwet gehaald. Dat was een overwinning voor progressief Nederland. De confessionelen stonden negatief tegenover deze ontwikkeling en zij kregen onverwacht steun uit de hoek van de vrouwenbeweging. De vrouwen vonden porno discriminerend,vernederend en onderdrukkend. Het was volgens hen puur machtsmisbruik en porno moest dan ook zeker niet gelegaliseerd worden. Door een verandering van de wet, veranderde de maatschappij immers niet automatisch mee. Acties tegen porno bleven nodig. Fanatieke vrouwen konden het tijdens de heksennachten in Nijmegen vaak niet laten om bij sekswinkels stenen door de ruiten te gooien.

Belle van Bree liep ook mee tijdens die heksennachten. Wat niemand wist, was dat haar vader eigenaar was van seksshop B1 in de Bloemerstraat. Deze shop was onderdeel van een keten van seksshops in Nederland, waarin een groot deel van haar familie werkzaam was. Belle zelf werkte daar niet, maar studeerde Nederlands. Ze woonde als student wel in een kamer boven de sekswinkel van haar vader. Als student was ze sterk beïnvloed door het feminisme. Ze specialiseerde zich binnen haar studie Nederlands in ‘vrouwenliteratuur’ en maakte deel uit van verschillende groepen die discussieerden over man/vrouwverhoudingen. Ze liep uit overtuiging mee met de heksenstoet: ”Ik stond echt achter die zaak: vrouwen moeten gewoon over straat kunnen lopen (…) Tijdens de heksennacht waren we aan het schreeuwen en joelen en ineens sloeg de optocht linksaf, richting Bloemerstraat. En ja hoor, ineens stonden we voor de seksshop van mijn vader. Het werd mij duidelijk dat het een aantal vrouwen een goed plan leek om een ruit van mijn vaders seksshop in te gooien. "Dat gebeurde in die tijd zo vaak dat sekszaken bij alle glasverzekeringen werden geweigerd, maar dat was helemaal mijn probleem niet. Ik vind het te allen tijde een slecht middel, je verspeelt er je spreekrecht mee, je vergooit je goede argumenten. Bij een groep die stenen gooit kan ik niet horen, maar ik voelde mij deel van deze groep, ik ben daarom voor die ruit gaan staan en heb het voorkomen. Met stenen breng je geen gedachten over, dat kan alleen op grond van argumenten en door te praten, altijd te blijven praten".

Toen bekend was wat haar vader deed, lag ze flink onder vuur bij de dames uit de vrouwengroep en moest zich erg verdedigen. Belle vond dat wat haar vader deed niets afdeed aan haar eigen opvattingen over vrouwen. Zij wilde als zelfstandig persoon gezien worden, los van haar vader. Uiteindelijk mocht ze bij de groep blijven en de vrouwen gingen door met de strijd tegen porno.

Al enkele jaren was het wet verboden om in gewone bioscopen (niet goedgekeurde) harde pornofilms te vertonen. Dat mocht alleen in seksbioscopen en een bioscoop met meer dan 50 stoelen mocht geen seksbioscoop zijn. In Nijmegen bestond geen seksbioscoop. “Maar bij de B1 in de Bloemerstraat konden mannen een filmpje kijken als ze een muntje in een apparaat gooiden”, vertelt Belle van Bree over de zaak van haar vader. Dan volgde er een filmpje van drie of vijf minuten. De meeste mannen hadden volgens Belle aan één muntje genoeg: “Dan was de kick gekomen, trokken ze hun jasje recht, pakten hun aktekoffertje en gingen keurig om kwart over vijf huiswaarts.”

Groot was de woede onder de Nijmeegse vrouwen, toen ze hoorden dat er een non-stop pornobioscoop geopend zou worden in het centrum van Nijmegen. Korrie van den Heuvel, Bep Dijkhuizen en Marijke Lammers hoorden dit nieuws van de opening, net nadat ze uitgeput terug kwamen van enkele dagen actievoeren in Dodewaard: “We waren furieus over deze opening, dat was voor ons echt een regelrechte nederlaag na alle strijd die we tegen porno hadden gevoerd. We zagen het zelfs als een bewuste tegenaanval”, laat Bep weten. Volgens Marijke was het voor hen een klap in het gezicht. De vrouwen twijfelden daarom geen moment om direct tot actie over te gaan. Nog diezelfde nacht trok een groepje vrouwen langs de nieuwe seksbioscoop om de sloten van de deuren met lijm dicht te kitten en de boel in te smeren met glibberige vloeibare groene zeep. Anderen maakten van kaarsvet kleine omhulseltjes, gevuld met verf, die tijdens de opening naar binnen gegooid konden worden.

Op 23 oktober 1980 was het zover, tientallen vrouwen bestormden pornobioscoop Le Paris. Ze zongen ‘stop porno’-liederen, spoten met spuitbussen op de pas geverfde muren, gooiden verfbommen naar binnen en probeerden met kettingen de deuren af te sluiten. Daarna renden ze weg zo snel ze konden. Ze liepen recht in een fuik van de politie. Korrie en Marijke werden met nog vijf andere vrouwen opgepakt en in een politiebusje afgevoerd naar het politiebureau. De politie deed daarna nog een inval in het beruchte vrouwencafé de Feeks, waar nog eens vier vrouwen werden meegenomen. Er werd geschreeuwd, gekrabd en gespuugd naar de agenten, die zeer hardhandig optraden.

Op het politiebureau in Nijmegen kwamen de vrouwen gescheiden van elkaar in een politiecel. Ze weigerden hun naam te geven. Dat hadden ze van tevoren met elkaar afgesproken. Korrie: “Na een paar uur werd ik uit de cel gehaald en in de gang gezet. Daar stonden een paar mannen die stuk voor stuk verklaarden dat ik bij de actie tegen Le Paris was geweest. Zo hebben ze me herkend. Ik voelde me echt te kijk gezet, te koop gezet, ik vond het afschuwelijk.”

Korrie zat in cel 20: “Naast mij zat een vrouw die ik verder niet kende, maar die ook bij de actie was opgepakt. We schreeuwden naar elkaar. Ik zat net op de hoek waar de verhoorkamer was, dus ik hoorde alle vrouwen langs komen. Dan schreeuwde ik: “Niet je naam zeggen, niet je naam zeggen, hou vol! Ik was heel fanatiek.”
Vier dagen zaten de vrouwen in de cel.

Bij het politiebureau verzamelden zich al snel tientallen vrouwen om hun solidariteit met de gevangenen te betuigen. Pakjes werden mee naar binnen gegeven aan de advocaten, met bloemen, kauwgom of boeken. In haar dagboekje schreef Korrie vanuit de cel: “Ik ben een echte misdadigster, geloof ik. Verdomme, waarom pakken ze ons en niet die klote pornobazen?”

Na vier dagen kwamen de vrouwen vrij in afwachting van de rechtszaak enkele weken later. In het Open Huis, een plek van de gemeente, hing de politie foto’s van de vrouwen op, om op die manier achter hun namen te kunnen komen. De vrijgelaten vrouwen voelden zich vogelvrij. Marijke was vooral bang dat de pornobazen op basis van die foto’s wraak zouden nemen. Zij had ook zelf erg veel last van de politie die haar in de gaten hield.

Op 13 januari 1981 vond de zitting plaats tegen de elf vrouwen die pornobioscoop Le Paris beklad hadden. Het was een unieke zitting, omdat de vrouwen naamloos berecht werden. Dat was in Nederland nog nooit eerder gebeurd. Honderden vrouwen waren op de zaak afgekomen.

Officier van justitie Henk Smalburg herinnert zich dat op de publieke tribune overwegend dames zaten en dat de helft daarvan zat te breien. De zitting ging gepaard met het geluid van het tikken van de breipennen. Iedereen liep af en aan. Op een gegeven moment maakten de vrouwen tijdens de zitting hun plastic boterhamzakjes open en schonken koffie uit thermoskannen. Volgens Smalburg leek het meer een picknick dan een rechtszaak. Hij heeft gevraagd of ze even met eten konden wachten tot de pauze. Hij omschreef de zitting als een “tamelijk anarchistische bende”.

De vrouwen stonden terecht voor openlijke geweldpleging en vernieling. Dat vond Bep teleurstellend: “De aanklachten gingen over het dichtlijmen van de sloten en het geweld, het ging niet over de zaak waar wíj voor stonden. Wij vonden die vernielingen niets in vergelijking met het geweld dat vrouwen werd aangedaan in pornofilms in die seksbioscoop”.

De vrouwen wilden maar één ding tijdens de rechtszaak: een statement maken tégen porno. Als groep grepen zij de kans om in de rechtszaal een aanklacht tegen porno in te dienen. Elke vrouw begon haar verklaring met de woorden: ‘op dit moment draait er in Le Paris een pornofilm (….) porno is geweld en agressie tegen vrouwen.’
Daarnaast las elke verdachte een voorbeeld voor van een zaak die hen persoonlijk raakte. Korrie van den Heuvel las bijvoorbeeld het verhaal over een vader die zijn 15-jarige dochter in een advertentie aanbood om seks mee te hebben. De vrouwen raakten emotioneel en begonnen soms te huilen tijdens het voorlezen. De zitting duurde maar liefst vier uur. De officier van justitie liet zich niet van zijn stuk brengen. Hij eiste een geldboete van 750 gulden en als dat niet betaald werd, een gevangenisstraf van 15 dagen. Uiteindelijk maakte de rechter daar 400 gulden boete van, en acht dagen gevangenis, indien er niet betaald zou worden.

Geen van de vrouwen heeft betaald. Een aantal van hen werd enige maanden later opnieuw opgepakt en moest alsnog de resterende vier dagen uitzitten in de gevangenis van Maastricht.

De rechtszaak was achter de rug, maar de strijd tegen porno en seksuele onderdrukking was nog lang niet gestreden. De vrouwen realiseerden juist zich dat seksueel geweld veel vaker voorkwam dan zij dachten. Seksueel geweld beperkte zich niet tot enge plekken op straat in de nacht, maar vooral in hun eigen omgeving bleken vrouwen vaak slachtoffer van seksueel geweld. Binnen het huwelijk, binnen het gezin, door incest. Of juist bij de huisarts of de pastoor.

De Nijmeegse vrouwenbeweging wilde dat serieus aan de kaak stellen. Ditmaal op een andere manier dan met een spontane actie. Door al die acties was de beweging in een negatief daglicht komen te staan. Men associeerde de beweging vooral met verfbommen en kapot glas. Dat moest anders. De vrouwen organiseerden daarom in 1982 het Vrouwentribunaal.

Na weken voorbereiding brachten honderden vrouwen persoonlijke verhalen naar buiten over hun ervaringen met seksueel geweld, bijvoorbeeld in instellingen voor psychiatrie, in ziekenhuizen, bij gynaecologen, en bij hulpverleners. Zij maakten deze verhalen openbaar om duidelijk te maken dat er iets moest gebeuren. Voor Marijke Lammers was het Tribunaal een hoogtepunt in de strijd: “Ik weet zeker dat we met onze strijd begin jaren tachtig en het tribunaal dat er op volgde, het fundament hebben gelegd voor allerlei maatregelen en wetten die later tot stand zijn gekomen. Het feit dat verkrachting binnen het huwelijk in 1990 strafbaar werd gesteld, is toch één van de verdiensten uit die tijd.”

Geleidelijk viel de vrouwenbeweging na enkele jaren uit elkaar en ieder ging zijn eigen weg.Marijke bleef altijd actief in de strijd tegen seksueel geweld. Zij ging werken bij Movisie, een instelling waar ze beleid ontwikkelen voor preventie en aanpak van seksueel geweld bij instellingen. Belle van Bree volbracht haar studie Nederlands. Omdat haar moeder plotseling stierf moest Belle haar vervangen in de pornozaak van haar vader. Daar werkt ze nog steeds. Maar ze bleef daarnaast actief op het terrein van haar studie Nederlands en organiseert poëzieavonden. Korrie van den Heuvel ging terug in de verpleging: “Ik koos wel bewust voor de nachtdienst, omdat ik zo min mogelijk te maken wilde hebben met mannelijke artsen die de baas spelen. Die werken meestal niet ’s nachts.”

Het valt Korrie tijdens de nachtdienst wel op wat er allemaal op de televisieschermen voorbij komt, dat is qua porno, bloot en seks veel erger dan in 1981. Bep beaamt dat: “We hebben de basis gelegd voor codes op scholen, en binnen allerlei andere instituties om vrouwen tegen seksueel geweld te beschermen, maar de strijd tegen seksualisering van de samenleving hebben we verloren, daarvoor waren de commerciële belangen toch te groot.”

Research: Mirjam Gulmans, Sieger Verhart
Regie: Femke Veltman