Van D-Day tot de Dam

Van D-day tot de Dam

Elk televisieseizoen maakt de redactie van Andere Tijden een langere uitzending die geheel bestaat uit archiefmateriaal. Vaste kijkers herinneren zich waarschijnlijk nog wel ‘De Tweede Wereldoorlog in amateurbeelden’ of ‘De jaren ’50 in kleur’, die beiden massaal bekeken werden. Dit jaar hebben we weer een bijzondere collectie originele beelden uit een ver verleden tot een uitzending gemonteerd: Van D-Day tot de Dam, een 50 minuten durende ‘war road movie’, waarin het eerste Canadese leger dat Nederland heeft bevrijd wordt gevolgd vanaf het moment dat het zich inscheept voor de strijd in Normandië tot en met de triomfantelijke intocht in Amsterdam. De beelden van deze aflevering zijn oorspronkelijk gemaakt voor de wekelijkse filmjournaals van de Canadian Army Photo and Film Unit, de aan het begin van de oorlog opgerichte filmdienst van het Canadese leger.

For Queen and Commonwealth

Als veteraan op D-Day

Een deel van dat leger kan zich op D-Day al veteraan noemen. Canada heeft Nazi-Duitsland in 1939 de oorlog verklaard; als onderdeel van het Britse Gemenebest, in navolging van het voormalige moederland, en met flinke tegenzin. Dat laatste heeft met de vorige oorlog te maken. Tijdens de Eerste Wereldoorlog melden veel Canadezen –hele dorpen tegelijkertijd- zich als vrijwilliger om voor Queen en Commonwealth te gaan vechten in Europa. De zinloze slachtingen in de loopgraven van Noord-Frankrijk en België laten vervolgens een trauma achter dat nog steeds niet helemaal is geheeld, en bijvoorbeeld nog in de hedendaagse Canadese literatuur nog af en toe gestalte krijgt. Er kan dus ook geen sprake van zijn dat Canada bij het uitbreken van een nieuwe oorlog in 1939 de dienstplicht invoert. Alleen vrijwilligers wil de regering sturen, zij het dat op die vrijwilligers vaak flinke druk wordt uitgeoefend. In 1939 vertrekken de eerste Canadezen al naar Europa, maar pas na de Franse nederlaag in 1940 komt de stroom goed op gang. Dat Hitler heel Europa beheerst is ook voor de meeste Canadezen een angstaanjagend vooruitzicht en dus vertrekken de vrijwilligers in steeds grotere getalen naar het oude continent, waar ze vervolgens bij vrijwel alle campagnes aan het westelijke front betrokken zijn: een mislukte landing bij Dieppe in Frankrijk in 1942, de succesvolle landing in Sicilië in 1942 en de moeizame veldtocht in Italië die daarop volgt, D-Day en de strijd in Normandië en tenslotte het offensief richting Rijn, waarmee de geallieerden in 1945, in het westen de Duitsers op de knieën brengen. Steeds zijn de Canadezen erbij en steeds filmen ze hun eigen avonturen.

Verslaggevers op het slagveld

Kanonnenvoer voor de vijand

Het is een oude militaire traditie om de eigen ervaringen, c.q. heldendaden op het slagveld in woord en beeld vast te leggen. In de 20e eeuw nemen, als het om beeld gaat, fotografen en filmers meer en meer de taak van de traditionele oorlogsschilders over. Al tijdens de eerste grote oorlog verschijnen de eerste cameramensen op het slagveld, maar hun apparatuur is dan nog zo log dat ze enkel korte, statische opnames kunnen maken. En dan nog meestal van grote afstand. Nieuwe, draagbare camera’s, die in de jaren ’30 op de markt komen, zoals de Eyemo van Bell & Howell stellen cameramensen echter in staat met de troepen mee te trekken en vanaf willekeurig welk slagveld filmbeelden naar huis te versturen. Dat is precies wat de mannen van de Canadian Army Film and Photo Unit doen; de hele oorlog lang trekken ze met hun vechtende collega’s door Europa en geven zo een vrijwel continu beeldverslag van het leven aan en achter het front. Echt in de voorste linie kunnen ze meestal niet komen, dan zouden ze kanonnenvoer zijn voor de vijand en de eigen troepen in nog groter gevaar brengen. Maar ze zitten in de linie net daarachter en kunnen daardoor toch een verbluffende indruk geven van de strijd en van de landen waar ze doorheen trekken. Nederland bijvoorbeeld.

De capitulatie

Niet om de Nederlanders te bevrijden, maar om de Duitsers te verslaan

Vanaf D-Day vormen de Canadezen de linkerflank van de geallieerde legermacht. Zo komen ze uiteindelijk in Nederland terecht, met zijn vele waterwegen ideaal terrein voor een verdediger en een nachtmerrie voor het leger dat aanvalt. Voor het eerste Canadese leger is Nederland in 1944 en 1945 eerst en vooral een bloedig slagveld. In het bijzonder Zeeland, dat veroverd moet worden om de toegang tot de haven van Antwerpen vrij te maken. Als de Canadese legerjournaals iets duidelijk maken is het wel dat de geallieerden niet zijn gekomen om ons te bevrijden, maar om de Duitsers te verslaan. Nadat de strijd in Zeeland is beslist, trekken de Canadezen naar het Rijk van Nijmegen, dat de basis wordt voor het laatste beslissende geallieerde offensief tegen Nazi-Duitsland. Pas als die strijd (in het Rijnland) over zijn hoogtepunt heen is, buigt een deel van de Canadese legermacht weer af naar Nederland. Met als doel de circa 150.000 militairen in het westen van Nederland de pas af te snijden, en te verhinderen dat zij zich in de strijd om Duitsland zelf kunnen mengen. Bij de Grebbelinie en de Afsluitdijk houdt het Canadese leger halt. Van een verovering van het westen van Nederland kan geen sprake zijn, hoezeer de Nederlandse regering daar ook op aandringt. Te drassig, te dichtbevolkt om de eigen vuurkracht maximaal te kunnen benutten.
Pas na de capitulatie van alle Duitse troepen in Noord-West Europa, op 8 mei 1945, trekken de Canadezen ook naar Amsterdam. De ontvangst is er niet minder hartelijk om.

Tekst en Samenstelling: Matthijs Cats
Research: Sara Plat

Uitzending: do 3 mei 2007, 21.00 uur, Nederland 2.
Herhaling: do 11 juni 2014, 21.30 uur, Nederland 2.

Muziek gebruikt in de Special

Thin Blue Line
Uit: Music from the Thin Blue Line
Componist: Philip Glass
Uitgevoerd door Orkest o.l.v. Michael Riesman
Orange Mountain Music

Loops and verses
Uit: Shaker Loops
Componist: John Adams
Uitgevoerd door San Francisco Symphony o.l.v Edo de Waart
Philips 412 214-2

Que ne suis-je la fougère
Uit: Airs Populaires des Pays Celts
Traditioneel
Uitgevoerd door André Blot
Éditions Pluriel, PL 3379

You Are my Sunshine
Uit Forever Bing
Uitgevoerd door Bing Crosby
Universal Classics and Jazz

Die Polnische Post
Uit: Die Blechtrommel
Componist: Maurice Jarre
Uitgevoerd door Jan Latham Koenig
BIOSKOP - ARGOS FILMS LC 8126

Medley Selection
Uit: Marches et Danses Ecossaises
Zeta Records, ZET 523

De redactie heeft zich uitvoerige moeite getroost alle rechthebbenden te achterhalen. Indien u meent toch aanspraken te kunnen maken op rechten inzake audio-visueel materiaal, neemt u dan contact op met de redactie van Andere Tijden: redactie.anderetijd@ntr.nl