Sprung in den Feind

Zeker, er wordt wel geschoten, er worden bunkers opgeblazen met handgranaten, de soldaten van de tegenstander geven zich massaal over, maar alleen aan het eind van de film zie je opeens een paar lijken. Maar dat zijn dan wel hele keurige lijken – het zijn ongeschonden lichamen, en wonden of bloedsporen zijn nergens te zien.

Maar Sprung in den Feind, vrij vertaald De vijand besprongen, is dan ook helemaal nagespeeld. Er is geen enkel echt oorlogstafereel te zien – en dat maakt het natuurlijk tot zo’n keurige film. Een film over een gerechtvaardigde, eerlijke, succesvolle oorlog, gevoerd door correcte, dappere, goed uitziende soldaten. En de vijand die zich overgeeft, dat is het Nederlandse leger. Kortom, Sprung in den Feind gaat over de Duitse inval in Nederland, mei 1940 – Maar dan in Duitse ogen, bedoeld voor het Duitse volk.

Andere Tijden vond de originele versie van deze film terug in archieven in Berlijn. We zien en horen het allemaal: marcherende en zingende parachutisten, of valschermjagers zoals ze in die tijd werden genoemd, opstijgende vliegtuigen, dreigende muziek en gevechtstoestellen met hakenkruizen die laag over oer-Hollandse polders vliegen. De parachutisten hebben dan, aan het begin van de film, hun opdracht al te horen gekregen: het ‘openbreken’ van Festung Holland.

De Nazi-filmers hebben Sprung in den Feind geconcentreerd rond de strijd om de Moerdijkbrug. Dat was niet zo’n heel gek idee, want dat was inderdaad een van de bruggen die in de vroege ochtenduren van vrijdag 10 mei 1940 relatief makkelijk in handen van de Duitsers vielen. In totaal vielen er bij die strijd zeker 25 Nederlandse doden. Het aantal Duitse doden is onbekend gebleven, en veel zullen het er inderdaad niet geweest zijn.

De keurige Nederlandse soldatenlijken zien we pas nadat de Duitsers het dorpje Moerdijk zelf hebben veroverd, een strijd die in werkelijkheid ook tamelijk heftig is geweest. Opmerkelijk detail: het shot van het kapotte fotolijstje met Juliana en Bernhard.

Sprung in den Feind dateert, gek genoeg, uit 1942. In augustus 1942 werd de film aangeboden aan de Duitse censuur. De film is uitgevoerd door de Herstellungsgruppe Wilhelm Stöppler,een gelegenheidsgezelschap vernoemd naar de regisseur. Opdrachtgever van de film was het staatsbedrijf Tobis-Filmkunst, dat op zijn beurt weer de opdracht had gekregen van het Oberkommando der Wehrmacht.

De Duitse pers vond het destijds – uiteraard – prachtig. De film draaide onder andere in de bioscopen in Berlijn en in recensies in de dag- en weekbladen werd de film geroemd vanwege zijn spannende en realistische scènes.

Maar wat vond het Duitse volk ondertussen van een veroverd en bezet Nederland? Dat de wereldmachten Frankrijk en Engeland de oorlog moest worden verklaard, dat had de Nazi-propagandamachine in de jaren daarvoor wel duidelijk genoeg uitgelegd. Maar arm en klein Nederland, land van tulpen, molens, klompen en aardige mensen, waarom was dat nou allemaal zo nodig? Bovendien, Nederland was toch neutraal? Om het eigen volk te overtuigen moesten de Nazi’s nog wat binnenlands zendingswerk verrichten.

Dat deden ze bijvoorbeeld in de titelloze sketch uit de meidagen van 1940, ook in Andere Tijden is te zien. Het is een klassieke opstelling: twee mannen aan een tafel. De een, de goedmoedige dommekracht, constateert hoofdschuddend dat ‘we het nu wel te bont hebben gemaakt’. Het land van de lekkere meisjes aanvallen, hoe halen we het in ons hoofd! Zijn scherpziende maat legt, als een geduldige, oudere broer uit dat dat aardige Nederland veel minder aardig, en vooral veel minder neutraal is dan de gemiddelde Duitser denkt.

Nederland is immers op de hand van de Engelsen en de Fransen. Om maar eens een voorbeeld te geven: alle verdedigingslinies van de Nederlanders waren op het oosten gericht, op Duitsland dus. En als Duitsland Nederland links had laten liggen, dan hadden de Engelsen een vrije doortocht gekregen. Kortom, Duitsland kon niet anders, zo leggen deze twee heren in keurige tweespraak uit. De toon heeft zelfs bijna iets verzoenends, wat in die eerste maanden van 1940 ook helemaal niet zo verwonderlijk was. Het was jammer voor Nederland, maar het had het allemaal aan zichzelf te danken. Dat u het maar weet.

BEELD-/ ARCHIEFMATERIAAL

Voor de uitzending is gebruik gemaakt van materiaal uit het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, het Bundesfilmarchief Berlin en Transit film GmbH.

H. M. Bock, W. A. Mosel and I. Spazier (eds.), Die Tobis 1928-1945: Eine Kommentierte Filmografie, München, 2003, Edition text + kritik, 318.
B. Drewniak, Der deutsche Film 1938-1945, Düsseldorf, 1987, Droste Verlag, 990.
H. Hoffmann, "Und die Fahne führt uns in die Ewigkeit." Propaganda im NS-Film, Frankfurt, 1991, Fischer Verlag, 255.