Bootvluchtelingen

Bij het krieken van de dag ontdekt kapitein Cees Hoek dat een vissersbootje zich heeft vastgemaakt aan de ankerkabels van zijn schip, de Neddrill 2. Het vissersbootje is volgepakt met 300 Vietnamese vluchtelingen, uitgeput, ziek en besmeurd met kots en uitwerpselen. Thi Ai Nguyen is samen met haar man en vier zoons een week eerder aan boord van de LA9127 gegaan. Zij zit gehurkt met haar jongste zoontje op schoot onder het dek. “We wisten niet waar we heen zouden gaan, we wilden alleen maar vrijheid.” Duizenden Vietnamese bootvluchtelingen die in die tijd hun land ontvluchtten verdrinken in de Golf van Tonkin of worden door Thaise piraten overvallen. Maar het lot van de familie Nguyen lijkt hen beter gestemd wanneer de boortoren van de Neddrill uit zee opdoemt en redding nabij is.

Bootvluchtelingen zijn voor het scheepvaartverkeer in de Zuid Chinese Zee een groot probleem. Het opnemen van vluchtelingen kost tijd en geld en leidt tot problemen met de Vietnamese autoriteiten. De Neddrill 2 ligt met ankerkabels vast en boort in opdracht van een Duits/Vietnamese maatschappij naar olie en gas voor de Vietnamese kust. Aan boord bevindt zich een internationale bemanning, waaronder ook Vietnamezen die door communistische politiek commissarissen in de gaten worden gehouden. Het zijn diezelfde commissarissen die zich verzetten tegen elke vorm van hulpverlening aan de bootvluchtelingen. Wanneer op 23 juni de groep van 300 vluchtelingen om hulp vraagt aan kapitein Hoek leidt dat tot heftige discussies. Maar dan begint plotseling de vluchtelingenboot te zinken. Er breekt paniek uit en mensen springen in het water. Thi Ai Nguyen weet zich aan boord te wurmen maar kan in de chaos haar jongste zoontje niet meer vinden. De bemanning komt direct in actie en haalt de drenkelingen uit het water met alles wat ze maar kunnen vinden: sloepen, reddingsboeien, touwen. Alle inspanningen ten spijt kan niet voorkomen worden dat bijna 80 mensen voor hun ogen verdrinken, onder wie ook de jongste zoon van Thi Ai Nguyen. De verslagenheid is groot, ook onder de crew van de Neddrill 2 bij wie deze dramatische gebeurtenis voor jaren in hun geheugen gegrift zal staan.

Als sardientjes in een blik
Vung Tao, een havenstad aan de zuidkust van Vietnam. Hier vandaan vertrekken eind jaren zeventig duizenden bootvluchtelingen. Na de komst van het communistisch regime wordt het voor velen duidelijk dat er voor hen geen toekomst is weggelegd in de Socialistische Republiek Vietnam. Meteen na de machtsovername brengt het communistisch regime de Zuidvietnamese bevolking de beginselen van het marxisme-leninisme bij en worden ‘staatsgevaarlijke personen’ opgesloten in heropvoedingskampen. Ook Thi Ai Nguyen ondergaat deze behandeling terwijl haar echtgenoot Quang Duc Nguyen twee jaar doorbrengt in zo’n heropvoedingskamp. Anderen worden gedeporteerd naar ‘nieuwe economische zones’, om daar in primitieve omstandigheden landbouwgrond te ontginnen. 

In Vung Tao ontstaat een levendige vluchtelingenhandel. Deminex medewerker Klaus-Jürgen Goldmann houdt kantoor in de havenstad en ziet dat er aan de lopende band standaard vluchtelingenbootjes van de werf komen. “Driedeks vissersbootjes waar vluchtelingen voor een standaardprijs (tussen de 2000 en 5000 dollar in goud) een plaats op kunnen kopen. De bootjes zijn zo geconstrueerd dat er alleen zitplaatsen zijn. Enkel op het dek is er ruimte om te staan.”

Eind 1979 zijn het vooral Chinezen die als gevolg van het grensconflict tussen Vietnam en China in groten getale het land verlaten. Ze zijn als staatsgevaarlijke onderdanen ongewenst en worden door de regering actief uitgezet. Het Nederlandse Medisch Comité Vietnam spreekt in die tijd over vluchtende Chinese woekeraars, geheel in het jargon van het communistische regime. Naast de Vietnamezen die iets ritselen met lokale autoriteiten door te betalen voor hun vlucht, is er ook nog een categorie die op de bonnefooi proberen het land te verlaten.
Thi Ai Nguyen en haar man besluiten zich als Chinees voor te doen en leren Chinees. Ze bemachtigen een ‘officieel’ uitreisvisum en op de avond van vertrek kleedt zij zich net als haar man in een wit baadje, een zwarte wijde broek en een Chinese hoed. Behalve een pannetje rijst mogen ze niets meenemen. De Chinese booteigenaar brengt hen in het donker naar een driedeks houten vissersboot van 14 meter lang. Onderin gaan de jongens en de meisjes, daarboven de vrouwen met de peuters en baby’s en de mannen bovenin. Ze moeten steeds verder inschikken want er komen steeds weer nieuwe mensen bij. Totdat het bootje stampvol mensen zit en in de nacht afvaart met onbekende bestemming.

Hoek houdt zijn poot stijf
De Nederlandse ambassade in Hanoi bevindt zich in een oud hotel en heeft een kleine staf. De ambassadeur in Peking doet Vietnam erbij en laat de dagelijkse gang van zaken over aan zijn zaakgelastigde. Die zaakgelastigde wordt daags na de 23e juni door zijn Duitse collega op de hoogte gesteld van de gebeurtenissen op de Neddrill 2. De Duitse oliemaatschappij Deminex had haar regering geïnformeerd op basis van telexberichten die afkomstig waren van kapitein Hoek en de directeur van Neddrill in Rotterdam, Mulock Houwer. Met de vluchtelingen aan boord van de Neddrill was de verhouding met de communistische commissarissen onder nog grotere druk komen te staan. Die verwijten kapitein Hoek dat hij niet heeft gehandeld conform eerdere afspraken tussen hen en Deminex/ Neddrill. Volgens die afspraken zou de Vietnamese staatsoliemaatschappij Petrovietnam, de opdrachtgever, geïnformeerd moeten worden en om advies gevraagd en mogen vluchtelingen onder geen beding aan boord komen. En wanneer vluchtelingen hun eigen boot tot zinken zouden brengen en daarom aan boord werden gebracht dienden ze direct te worden overgedragen aan de Vietname autoriteiten in Vung Tao. Kapitein Hoek is niet onder de indruk van de argumenten van de commissarissen en houdt zijn poot stijf. Zelfs wanneer een Vietnamese kanonneerboot langszij komt om die argumenten kracht bij te zetten. 

Hoek: “Ik heb tegen die Vietnamezen gezegd dat er niemand met wapens op mijn schip mocht komen, anders zou er wat gebeuren. De sfeer onder de bemanning was al flink gespannen, die zouden direct gereageerd hebben als er iets mis zou gaan. Na die hele reddingsoperatie en al die mensen die verdronken was iedereen van de crew behoorlijk emotioneel geworden. Ik heb toen iedereen opgetrommeld in de mess en we hebben die Vietnamese boot voor paal laten liggen. En die zijn toen maar weer afgedropen.”

Neddrill directeur Mulock Houwer zet zich vanaf de wal in om samen met zijn collega’s van Deminex een compromis met de Vietnamezen te bereiken. “Als oplossing werd het volgende voorgesteld: indien Neddrill en Deminex voor transport zouden zorgen kregen de vluchtelingen een vrijgeleide naar internationale wateren. Daar gingen ze mee akkoord”. Deminex kocht in Vung Tao voor 300.000 dollar een nieuw schip, de VT 999. Het wordt door de crew van de Neddrill uitgerust en klaar gemaakt voor een reis naar Singapore. Onder begeleiding van het Duitse bevoorradingsschip Alexanderturm beginnen de vluchtelingen voor de tweede keer aan hun reis naar de vrijheid. Na de moeizame onderhandelingen met de Vietnamese autoriteiten had kapitein Hoek een slecht gevoel overgehouden en laat voor de zekerheid de namen van de vluchtelingen op een lijst vastleggen en doorgeven aan de Neddrill directie. Directeur Mulock Houwer ontving die samen met handgeschreven boodschappen die de vluchtelingen achterlieten voor hun familie. “Het was naargeestig toen wij op ons kantoor een grote hoeveelheid handgeschreven en minuscuul klein opgevouwen briefjes kregen, die de wanhopige vluchtelingen bij hun vertrek van Neddrill 2 aan de Gezagvoerder hadden gegeven met het verzoek deze briefjes naar hun familie, verspreid overal ter wereld, te sturen in het geval er 'iets fout zou gaan'!”

Vietnam gaat overstag
Op 20 juli 1979 opent de VN Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen de internationale conferentie over vluchtelingen in Zuid-Oost Azië (overigens zonder daarbij in iemands billen te knijpen). Deze conferentie in Geneve is bedoeld om een internationaal hulpprogramma op te zetten voor de honderdduizenden vluchtelingen uit Vietnam, Laos en Cambodja. Omringende landen als Thailand, Maleisië en Hongkong kunnen de stroom vluchtelingen nauwelijks meer aan en er is voorlopig nog geen einde in zicht. Het pleidooi van de Hoge Commissaris is dat landen buiten Azië bereid moeten zijn om grote groepen vluchtelingen op te nemen. Ook Nederland neemt deel aan de conferentie en al eerder heeft de ministerraad besloten een deel van de groep bootvluchtelingen van de Neddrill op te vangen. In totaal neemt Nederland 16.000 Vietnamese asielzoekers op die in het begin vooral in gastgezinnen worden opgevangen. 

Thi Ai Nguyen zit al enkele weken opgesloten in een oude school in My Tho. “Van de bewakers kreeg ik opeens te horen dat we geluk hadden gehad en dat we vrij zouden komen. Dat was voor ons een volslagen verrassing.” De stille diplomatie van de Nederlandse ambassade heeft succes gehad want begin september mogen de vluchtelingen opnieuw, voor de derde keer, uit Vietnam vertrekken. Ditmaal legaal en per vliegtuig. Thi Ai Nguyen: “Ze besloten om de groep in tweeën te verdelen, een voor Duitsland en een voor Nederland. Wij stonden halverwege de lijst namen en dat deel ging naar Nederland. Ooit had mijn vader ons thuis een filmpje laten zien toen hij voor zijn werk in Nederland was. Hij was toen in Volendam, dat was het enige dat ik van Nederland had gezien.”

Begin augustus ’79 ontvang Stichting Vluchtelingenwerk een brief van burgemeester en wethouders van de gemeente Heemskerk waarin wordt gewezen op de “berichten omtrent de ellendige omstandigheden waarin zeer vele duizenden mensen verkeren” en die “gevoelens van machteloosheid wekken en de vraag naar voren brengen of toch niet op enigerlei wijze hulp kan worden geboden.” De gemeente Heemskerk biedt aan vluchtelingen op te vangen in een leegstaand noodziekenhuis. Dat aanbod wordt gehonoreerd wanneer op 12 september Thi Ai Nguyen samen met 120 andere vluchtelingen op Schiphol landt. Zij worden opgevangen in het voormalig St. Jozefziekenhuis, dat al snel wordt omgedoopt tot het kapitein Hoekcentrum, als eerbetoon aan kapitein en bemanning van de Neddrill 2.

Genegeerde afspraken
De bemanning van de Neddrill kan opgelucht ademhalen, de klus is geklaard. Na een week lang de ruim 300 vluchtelingen te hebben verzorgd en de druk van de Vietnamese autoriteiten te hebben weerstaan kan er weer worden geboord. Op 29 juni is de VT 999 gereed voor vertrek en vaart onder begeleiding van het bevoorradingsschip Alexanderturm richting Singapore. Maar het loopt allemaal anders. 

Kapitein Cees Hoek: “Tegen de ochtend kwam de Vietnamese marine en dwong met schoten voor de boeg de schepen tot stoppen. Maar de kapitein Nieberding van de Alexanderturm was woedend en wilde doorvaren. Op een gegeven moment hebben Vietnamezen het vluchtelingenschip geënterd en samen met de Alexanderturm opgebracht naar Vietnam. Ik heb alles via de radio kunnen volgen en ook met de verrekijker aan de horizon kunnen zien gebeuren. Wij konden er niets meer aan doen.” Met lede ogen ziet de bemanning van de Neddrill toe hoe de Vietnamese marine een sterk staaltje van gunboat diplomatie toepast en de gemaakte afspraken aan haar laars lapt. De VT 999 en de Alexanderturm worden naar Vung Tao gesleept. Daar worden de mannen gescheiden van de vrouwen en kinderen. Thi Ai Nguyen wordt samen met haar kinderen vastgezet in een oud schoolgebouw en ziet haar man pas weer na een maand terug.

Volgens het officiële protest dat door de communistische regering wordt ingediend bij de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken zou de bemanning van de Neddrill en de Alexanderturm zich schuldig hebben gemaakt aan het aanmoedigen van illegaal vluchten. “The incident proved that foreigners had been aiding and encouraging Vietnamese to make illegal departures abroad. This has caused difficulties to Vietnam in solving the problem of people who wish to go abroad legally. The SRVN Government protests against this action and hopes that such a thing would not happen again.”

De Duitse en Nederlandse regering zijn verbijsterd door het optreden van de Vietnamezen. Ze beraden zich op stappen en ondernemen pogingen om de vluchtelingen alsnog vrij te krijgen. Op 5 juli laat de Duitse bondskanselier Helmut Schmidt in de Bondsdag weten dat de ontwikkelingshulp aan Vietnam voor bepaalde tijd wordt opgeschort. Nederland, dat een van de grootste donoren is op het gebied van ontwikkelingshulp aan Vietnam, kiest voor een diplomatiekere weg. Via de zaakgelastigde in Hanoi wordt getracht de Vietnamese regering op andere gedachten te brengen, juist vanwege die belangrijke Nederlandse bijdrage aan dat land. Daar blijken de Vietnamezen inderdaad gevoelig voor te zijn want na enkele weken komt het bericht dat de vluchtelingen inderdaad vrijgelaten zullen worden.

Uitzending: di 25 mei, 20.55 uur, Nederland 3.