Het nichtje van Eva Braun

Als Gertraud Weisker (77) door de wirwar van bunkergangen onder Adolf Hitlers voormalige buitenhuis de Berghof loopt, is ze duidelijk even van slag. Ze heeft 56 jaar geleden weliswaar een maand of zes in die fameuze Berghof gelogeerd, maar toen is ze nooit in de schuilkelders geweest – ze wist niet eens dat ze er waren. Enigszins verward schuifelt ze door de vochtige gangen, waar ze het pad kruist van in korte broek gestoken toeristen. “Onbegrijpelijk,” mompelt ze af en toe, “dat ik dat nooit geweten heb.”

Gertraud Weisker (toen nog met haar meisjesnaam Gertraud Winkler) was destijds in de Berghof te gast om de vrouw des huizes gezelschap te houden. Die was nogal eenzaam, omdat haar geliefde in de tweede helft van 1944 permanent in Berlijn verkeerde, om oorlog te voeren. Gertraud Weisker was namelijk het nichtje van Eva Braun.

In juni was Eva’s eenzaamheid min of meer ondraaglijk geworden, omdat haar zus Gretl was vertrokken; Gretl Braun was begin die maand in het huwelijk getreden met SS-Brigadeführer Hermann Fegelein. De bruiloft in het op de top van de Obersalzberg gelegen Kehlsteinhaus, ook wel bekend als Hitlers Adelaarsnest, was een prachtig feest geweest, maar Eva Braun raakte er haar beste vriendin door kwijt. Haar moeder adviseerde daarop om “die Traudl” te logeren te vragen, Gertraud Winkler, het enige nichtje dat voor deze positie in aanmerking kwam. Ze was net 20, ze studeerde natuurkunde in haar woonplaats Jena waar haar vader bij de Zeissfabrieken werkte.

Vader was er fel op tegen dat Gertraud naar de Obersalzberg zou verkassen: hij vond het te ver, hij vond het te gevaarlijk met het oog op geallieerde bombardementen en bovendien was vader Winkler geen Hitler-vriend. Dat zijn aangetrouwde nichtje in zonde samenleefde met Duitslands Führer vond vader Winkler al erg genoeg – dat zijn dochter daar nu ook naar toe trok vond hij verschrikkelijk. Maar dat hielp weinig: Traudl koos voor het avontuur, stopte haar studieboeken in haar koffer, beloofde dat ze hard zou studeren en stapte op de trein naar München.

Op het station van München werd ze niet door haar twaalf jaar oudere nichtje Eva opgewacht, maar door twee SS-ers die haar per auto naar Berchtesgaden reden. Op de schitterend gelegen Obersalzberg werd ze naar haar kamer in de Berghof gebracht, die uitkwam in de centrale hal, vlak bij de brede trap op de eerste verdieping. En daar begroette Eva haar, blij dat ze weer iemand had om haar dagen mee te slijten.

Gertraud zou een half jaar op de Obersalzberg blijven, zonder Hitler overigens ook maar één keer te ontmoeten. Trouwens, ook verder maakte ze niets bijzonders mee. Twee nichtjes leidden een luxe leventje, bewaakt door SS-ers, meer niet. Toch heeft Gertraud er nooit over gesproken, lange tijd zelfs niet met haar eigen kinderen. Dat kwam omdat kort na de oorlog een bijna-verloofde de relatie verbrak toen hij hoorde van haar verwantschap met het liefje van Hitler.

De volgende man die ze leerde kennen meldde ze na twee ontmoetingen dat ze het nichtje van Eva Braun was, zodat hij direct conclusies kon trekken. Deze keer was het antwoord: “Dat is voor mij geen probleem, als je er maar met niemand over praat, nooit.” Daar heeft Gertraud zich aan gehouden. Na de dood van haar man zocht ze naar een gelegenheid om haar hart te luchten en die vond ze bij een Duitse romanschrijfster, Sibylle Knauss.

Toen die twee jaar geleden in een interview met Der Spiegel iets over het raadsel-Eva Braun zei, belde Gertraud haar op met de mededeling dat ze misschien “iets voor haar had”. Daarna hebben de twee tientallen gesprekken gehad, en heeft Knauss op het verhaal van Gertraud Weisker een roman gebaseerd, “Evas Cousine”. Het verhaal, zoals Knauss het noemt, van twee meisjes die zich in luxe wentelen terwijl de wereld ten onder gaat, die zich “vervelen in het oog van de orkaan.”

En nu is Gertraud terug op de Obersalzberg. We gaan op zoek naar de plek waar de Berghof moet hebben gestaan. Die is nog niet zo makkelijk te vinden, want de geallieerden hebben het huis eind april 1945 gebombardeerd en vervolgens met springstof van de aardbodem weggevaagd. Daarna is er jaren strijd geleverd over de vraag of er op of rond die plek geen herinneringscentrum zou moeten komen, waar bezoekers worden geïnformeerd over de verschrikkingen van het naziregime.

Dat centrum staat er inmiddels bijna een jaar, maar niet op de fundamenten van de Berghof, wel een kilometer ervandaan. Gertraud Weisker weet de weg nog. Iets onder Gasthof Zum Türken, waar nu nog een toegang tot het bunkercomplex is, loopt een karrespoor, parallel aan de weg die de berg op gaat. Daar moet het geweest zijn, wie goed kijkt ziet hier en daar nog brokstukken van de betonnen muren. “Het is zo vreemd,” zegt Gertraud, “deze plek is zo veranderd, het lijkt er niet meer op. Dat komt door de bomen, ze hebben direct bomen laten groeien op de plek waar het huis stond en waar de steile trap naar het huis voerde. Het was een struikeltrap, je moest heel steil klimmen om bij de heer des huizes te komen.”

Hoe het er daar uitgezien heeft weten we allemaal nogal exact dankzij Eva Braun. Zij had een fraaie filmcamera, volgens Gertraud van het merk Zeiss, en zat nooit zonder in die tijd nogal zeldzame kleurenfilmpjes. Eva had jaren in de fotozaak van Hitlers hoffotograaf Hoffmann gewerkt en kon heel behoorlijke filmpjes draaien. Tientallen zijn er na de oorlog buitgemaakt, ze liggen in de National Archives in Washington en getuigen van het leven op de Berghof, van de ontvangsten op het terras en van het zalig nietsdoen van Eva en haar vriendinnen.

“Pas later, bij het zien van die films, is mij duidelijk geworden dat je Eva voortdurend in en om het water ziet,” zegt Gertraud Weisker, terugkijkend. “Ze was heel sportief, en vond het heerlijk met haar lichaam bezig te zijn. Zwemmen, turnen, skiën, ze kon ook aardig kunstrijden op de schaats. Een van die filmpjes aan de waterkant, aan de rand van de Königssee toont haar tijdens turnoefeningen, ze maakt een brug, en een paar handstanden. Dat filmpje heb ik toen nog gemaakt.”

- Waarom al dat geturn ?
Gertraud: “Haar lichaam, haar uiterlijk beheerste haar leven. Het moet iets met haar zelfbewustzijn te maken hebben. Alsof ze de hele dag aan haar lichaam werkte, het was min of meer haar levensvervulling. Daarom kleedde ze zich ook de hele dag om. Zes, zeven keer soms wel op een dag. En voor wie ? We hadden niemand voor wie we aantrekkelijk zouden moeten zijn. Toch bleef ze zich omkleden. Alle nieuwe kleren droeg ze twee, hooguit drie keer, dan gaf ze ze weg, aan haar zus Gretl, en ook wel aan mij.”

In het half jaar dat Gertraud er woonde was er van een uitbundig sociaal leven op de Berghof geen sprake. Het was nog maar zelden party time op de Obersalzberg. De families Goebbels, Bormann, Goering en Speer, die allemaal een villa op de berg bezaten om zo dicht mogelijk bij hun Führer te zijn, vertoonden zich nooit. Alleen Albert Speer heeft ze een keer gezien, die was erg belangstellend naar de natuurkundemethode die Gertraud in Jena kreeg voorgeschoteld, maar daar was het wel bij gebleven, wat de contacten met de nazitop betreft.

En Hitler zelf? “Hij belde ongeveer eens per twee dagen op, en dat zorgde bij Eva voor grote onrust. Als hij nog steeds niet gebeld had, werd ze steeds nerveuzer en paniekeriger. Dan belde hij eindelijk, en dan was alles weer goed. Ik had niet het idee dat die gesprekken ergens over gingen, maar Eva was gerustgesteld. Vaak zei ze dan: kom, we gaan naar München.”

Daar had Eva nog een leuk villaatje, haar geschonken door Adolf, en daar konden de nichtjes onbespied door bewakers de stad in. Ze kochten kleren, dronken wat en bezochten vrienden. Herkend werd Eva nooit op straat – niemand kende haar, ze was staatsgeheim. Op de Berghof had ze weliswaar de status van vrouw des huizes tegenover het personeel, maar zodra er officiële gasten waren moest ze zich terugtrekken. Soms nam ze haar filmcamera mee en filmde ze door de gordijnen heen de aankomst van een buitenlandse coryfee op de Berghof – geheime opnamen van een geheime minnares. Daar moet ze erg onder geleden hebben. Gertraud: “Ja, dat spreekt voor zichzelf. Ze heeft die rol geaccepteerd, ze moest wel, ze had geen keus. Maar ze had het natuurlijk graag anders gezien.”

Overigens beweert Gertraud dat ze met haar nicht nauwelijks over Hitler gepraat heeft. “Ik denk achteraf dat dat komt omdat ze mij niet in verlegenheid wilde brengen. Ze wist dat mijn vader bezwaar had tegen mijn aanwezigheid op de Berghof en vooral tegen Hitler. Ze heeft zo weinig mogelijk over Hitler gesproken om mij te sparen. En misschien wel uit angst dat ik dan weg zou gaan, en dat ze dan weer alleen zou zitten.”

Naar het Adelaarsnest zijn de nichtjes in dat halve jaar in 1944 nooit geweest. Hitler zelf was er trouwens ook niet graag. Hij had het huis op zijn 50e verjaardag gekregen – Martin Bormann had het laten bouwen en ook de 6,5 kilometer lange bergweg erheen laten aanleggen. Het kostte twintig bergarbeiders het leven, maar daar had de Führer dan ook een origineel cadeau voor. Hij vond de lucht er te ijl, en hij voelde zich niet op zijn gemak in de lift die de laatste 124 meter naar de top aflegde. Hitler ging liever wandelen naar het theehuis aan de Moslahner Kopf, oostelijk van de Berghof te bereiken via een smal wandelpad.

Ook de nichtjes gingen daar graag heen – ze werden er ook niet bewaakt door de SS-ers. Na een paar middagen in dat theehuis bleek Gertraud dat zich in dat theehuis een radio bevond. Ze sprak daarop met Eva af, dat ze in dat theehuis voortaan elke dag voor haar volgende tentamen zou studeren. Ze trok er min of meer vast in, en begon vanaf dat moment de nieuwsberichten van de BBC te beluisteren.

- Wat vond Eva daar van ?
Gertraud: “Dat vond ze prima, want ik vertelde haar de volgende dag aan het ontbijt het laatste nieuws. D-Day was al geweest en het was natuurlijk duidelijk dat het mis ging. Ik vond dat ze onder invloed van de slechte berichten van het front duidelijk veranderde. Ze werd minder uitbundig, en verzonk geregeld in gepeins. Eerlijk gezegd was ik er toen al innerlijk van overtuigd dat ze geen uitweg meer zag en dat ze een eind aan haar leven zou maken. U moet weten, ze had jaren geleden al twee zelfmoordpogingen gedaan. Dat waren trouwens hulproepen volgens mij, opzettelijke mislukkingen. Daarna heeft Hitler ook meer aandacht aan haar geschonken, dus in die zin heeft het toen wel geholpen. Maar aan haar reacties op het slechte oorlogsnieuws te zien was wel duidelijk dat het mis zou gaan.”

Nog duidelijker werden Eva’s bedoelingen toen ze in de eerste helft van december aan Gertraud een gouden armband wilde schenken, en nog wat bijpassende sieraden. Ze was bezig haar bezittingen weg te geven. Ze had in oktober zelfs al een testament geschreven, waarin Gertraud Winkler trouwens vermeld staat. “Ik zei nog tegen haar: dat is toch onzin.

Je hebt toch geen testament nodig, we zullen die bombardementen heus wel overleven. Maar het was duidelijk dat ze haar besluit genomen had: dat ze samen met Hitler zelfmoord zou plegen kon ik toen natuurlijk niet vermoeden. Dat heb ik natuurlijk ook pas later gehoord, via de radio.”

Rond de kerst van 1944 eindigde Gertrauds logeerpartij. Halsoverkop vertrok ze naar huis in Jena omdat haar vader ernstig ziek was geworden. Eva Braun bleef niet lang eenzaam achter, want ze besloot naar Berlijn te vertrekken en daar de ondergang van het duizendjarig rijk aan de zijde van haar geliefde mee te maken.

- Was Eva Braun ongelukkig ?
Gertraud: “Doodongelukkig, daar ben ik van overtuigd. Ze had talent voor ongeluk. Ze is als jong meisje in de ban van deze man gekomen, en daarna kwam ze in een draaikolk waaruit geen ontsnappen mogelijk was.”

- Heeft uw nichtje volgens u van Adolf Hitler gehouden ?
Gertraud: “Daar vraagt u me teveel. Dat is voor mij niet te beantwoorden. Ik kan u wel mijn rationalisering achteraf geven, ik heb er natuurlijk jarenlang over nagedacht. Ik ben tot de conclusie gekomen dat er van een vader-dochter-relatie sprake moet zijn geweest.”

- Was uw nichtje in de tijd dat u bij haar was wanhopig ?
Gertraud: “Ik weet niet of ze enige hoop over had. Misschien de hoop dat hij haar uiteindelijk zou trouwen en dat ze samen de dood zouden kiezen. Dat zou haar hoop geweest kunnen zijn.”

- En u, hoe kijkt u op die episode terug ?
“ Ik ben opgelucht dat ik nu hier vrijuit kan rondlopen, en kan terugkijken op die bijzondere periode in mijn leven. Maar dat deze man intiem is geweest met mijn nichtje, dat blijft een onverdraaglijke gedachte.”

BEELDEN

In de reportage zijn beelden te zien uit de films die Eva Braun op en rond de Berghof heeft gemaakt. De meeste beelden waarop Eva zelf is te zien zijn gemaakt door haar zuster Gretl, maar ook enkele door haar nichtje Gertraud Weisker. De gehele filmcollectie van Eva Braun (in totaal 240 minuten) wordt bewaard in de National Archives in Washington.

MUZIEK

In de reportage zijn fragmenten te horen uit:
-‘The Nocturnes’ van Chopin. Uitvoering van Maria Joao Pires (Deutsche Gramophon; Hamburg 1996).
-‘Harfenklänge aus den Bergen’ van Hubert Pfluger und seine Tiroler Harfe (Euphon; München 1988).