Jong, Dwars, Nieuw Links!

“Een linkse directe op de kaak van de PvdA”
Op 3 oktober 1966, precies vijftig jaar geleden, presenteert een achttal jonge PvdA-ers het pamflet Tien over rood. Ondertekend door 85 sympathisanten. De titel komt uit de biljartwereld en werd in de kroeg bedacht door Tom Pauka. De ondertitel luidt: Uitdaging van Nieuw Links aan de PvdA.

In het pamflet staan tien pittige stellingen, waaronder onvoorwaardelijke erkenning van de DDR en de Vietcong, en versterking van de partijdemocratie door leden meer invloed te geven op de koers van de partij. Het Parool schrijft “Tien over Rood: een linkse directe op de kaak van de PvdA”.

Stokoude dames
Van Groningen tot Eindhoven dringen Nieuw Linksers een aantal partijafdelingen van de PvdA binnen en doet Nieuw Links zijn invloed gelden. Jongeren, vooral studenten, worden aangespoord om zich als lid op te geven en massaal de lokale afdelingen te overspoelen.  Zo doet Lisette Lewin mee aan de invasie van Transvaal-Oosterpark in Amsterdam. “Daar zaten een paar stokoude mensen. Die zaten volgens mij allemaal te breien die oude dames.”

De partij ondergaat een verjongingskuur. De invasie van de lokale afdelingen lijkt een uitgekiende strategie van Nieuw Links, maar dit wordt nu door de groep ontkend. Toch kan het partijkader niets tegen de jongeren beginnen, die slim gebruik maken van partijreglementen en zo hun invloed doen gelden. 

Succes Nieuw Links
Op het partijcongres in 1967 boekt Nieuw Links haar eerste succes: zeven Nieuw Linksers komen in het 22 zetels tellende partijbestuur. In 1969 loopt het aantal Nieuw Links-bestuurders in de partijtop zelfs op tot negen. Dat viert de kersverse vicevoorzitter Van der Louw met zijn beroemde 'berendans'.

In Eindhoven krijgt wethouder Van Stuijvenberg direct met Nieuw Linksers te maken. Volgens hem hebben ze grote idealen, maar totaal geen verstand van besturen. En dat botst. Ook binnen de PvdA lopen de discussies regelmatig hoog op. 

Het einde van Nieuw Links
Uiteindelijk heft Nieuw Links zich in mei 1971 op. De wisseling van de wacht is inmiddels al zo ver gevorderd en de partijtop al zo verjongd, dat Nieuw Links zich als afzonderlijke beweging overbodig heeft gemaakt.

Een verdienste van Nieuw Links is dat ondernemingsraden zijn opgericht in bedrijven, die tot op de dag van vandaag bestaan. En het eerste kabinet Den Uyl staat te boek als het meest linkse uit de Nederlandse geschiedenis. Achteraf luidt kritiek dat een aantal prominente Nieuw Linksers vanaf de oprichting “meer bezig geweest zou zijn met machtspolitiek, dan met het uitdragen van spraakmakend sociaaldemocratisch beleid”.

Drijvende kracht achter Nieuw Links: Jan Nagel
Als jochie van 17 wordt Jan Nagel in 1957 lid van de PvdA. Hij gaat vanaf 1961 werken bij de VARA. Binnen de PvdA merkt hij dat het politieke leven behoorlijk verkalkt is. Wie als jongere in opstand komt, maar toch politiek actief wil blijven, heeft het niet gemakkelijk. Het is vooral veel ja-knikken als leiders spreken.

Jonkie tussen de oude garde
In maart 1965 wordt Nagel tot zijn eigen verrassing gekozen als kandidaat voor het landelijk hoofdbestuur van de PvdA. Daar zit hij als jonkie tussen de oude garde.

Nagel ergert zich aan de ongekende regentenmentaliteit en aan het feit dat de partij in de Vietnampolitiek slaafs achter de Amerikanen aanloopt, omdat de Amerikanen nu eenmaal onze bevrijders zijn. De wereld staat in brand; Beatles, provo’s, demonstraties, protesten en binnen de PvdA blijft het stil… Of toch niet?

Ha, die PvdA!
In de kantine van de VARA verzamelt Jan Nagel een groep jonge gelijkgezinden om zich heen. Daaruit volgt het pamflet van Nagel: Ha, die PvdA! (1966). De kern luidt dat de PvdA de aansluiting mist bij wat leeft onder jongeren. Wat de partij nodig heeft, is een “jeugdige, frisse beweging”: Nieuw Links.

Jan Nagel wordt door een hoofd van de VARA vergeleken met een “omgekeerde Herodes”. Deze koning van de Joden staat bekend als de man die opdracht gaf voor de massale kindermoord in Bethlehem. Maar met dat verschil, dat Herodes iedereen onder de twee jaar van het leven wilde beroven, en dat Jan Nagel in 1966 iedereen boven de vijftig wil uitroeien.

Interessant is dat Jan Nagel nu, vijftig jaar later, in de Eerste Kamer zit voor de partij 50PLUS. Terwijl Nieuw Links in 1966 inzet op verjonging.

Communicatielessen voor politici
Naast verjonging in de partij wil Nieuw Links het volk bij de politiek betrekken. De Nieuw Linksers trekken op uitnodiging door het land om spreekbeurten te houden. Zogenaamde Teach-Ins trekken massaal publiek. In de grote RAI-congreszaal verdringen in 1966 duizenden mensen zich voor de deur om naar binnen te mogen, waarbij de glazen toegangsdeur met donderend geraas in scherven breekt.  

Ted de Braak
De grote populariteit en interesse voor de activiteiten van Nieuw Links inspireert Ted de Braak en kornuiten in 1967. Ze persifleren de Teach-Ins. De wens om duidelijk communicerende politici ontaardt in een ordinaire matpartij. 

Lessen voor het volk
Tom Pauka, Nieuw Linkser en werkzaam bij de VARA zet de radio in als middel om het volk te bereiken. Nieuw Links wil het volk leren om niet langer afwachtend te zijn en klakkeloos achter politici aan te lopen. De mensen moet actief hun stem laten horen en meepraten over politiek. Dat is heel anders dan dat de politieke leiding aangeeft wat er moet gebeuren.

Hilarische rollenspelen
In 1968 komt ook Bob Loeven bij de VARA werken. Hij is daarvoor in de Verenigde Staten deur-tot-deur verkoper geweest, gespecialiseerd in kookpannen. Daar heeft hij het deur-gesprek geoefend in rollenspelen, en deze techniek introduceert Loeven bij de VARA. Nieuw Links maakt hier gretig gebruik van. Ze spelen regelmatig rollenspelen met politici, dat leidt vaak tot hilarische toestanden. 

Studieweek voor politici
Tom Pauka en Marcel van Dam organiseren in 1968 een studieweek voor politici in de VARA-studio. Ze onderzoeken hoe het kan dat de boodschap van de politicus niet altijd duidelijk overkomt bij het volk. Politici worden in de studio gezet, waaronder Joop den Uyl, Ed van Thijn en André van der Louw.

Publiek uit alle lagen van de bevolking, zo’n honderd man, is uitgenodigd en moet de presentaties en betogen van de politici beoordelen. Verbazingwekkend genoeg geeft het publiek bij Den Uyl de voorkeur aan de meest abstracte en onbegrijpelijke redevoering die hij houdt. “Dan moest het wel goed zijn, hij was een wijs man en wist vast wel waar hij het over had”.

Pauka legt uit dat de methodes van Nieuw Links in de jaren zestig goed werken, maar volgens hem slaat het in de jaren negentig door bij Wim Kok. “Dan ontstaan technieken hoe de politicus de mensen het beste naar de mond kan gaan praten.”

“Wij wilden met Nieuw Links de kloof kleiner maken. Nu is het politieke landschap volledig geperverteerd door de manier waarop politici technieken inzetten om in de smaak te vallen bij het publiek. Dan ligt populisme op de loer.” 

Volk als hinderlijk
Nieuw Links strijdt in de jaren zestig voor meer inspraak van het volk in het democratisch stelsel. Dat lukt voor een deel. Maar Van Dam concludeert dat  politieke partijen in 2016 inspraak van het volk als hinderlijk ervaren, en dat het volk in de weg loopt in de democratie van tegenwoordig.