Flikker op!

“Gay power!”
Bij Gay Pride denken Nederlanders vaak allereerst aan de Canal Parade in Amsterdam. Het Nederlandse equivalent van de Gay Pride Parade zoals die wereldwijd gehouden wordt, is echter de Roze Zaterdag. 

De allereerste Gay Pride vindt plaats in de Verenigde Staten in 1970, in de vorm van een herdenkingsmars voor de homoseksuelen die voor zichzelf op zijn gekomen bij de Stonewall-rellen het jaar daarvoor.

De Stonewall Inn, een homobar in New York, heeft al sinds zijn opening in 1967 regelmatig last van politie-invallen. In de nacht van 28 op 29 juni 1969, na nog een inval van de politie plus de bijbehorende ontruiming, is de maat vol. De situatie escaleert, buiten de kroeg verzamelt zich een grote groep uit de LHBT-gemeenschap (lesbienne, homo, biseksueel, transgender) om terug te vechten tegen de politie. Daarbij scanderen zij luid “gay power!”

De Stonewall-rellen veroorzaken een enorme omslag voor de homo-emancipatie in de Verenigde Staten, en niet alleen daar. In West-Berlijn, Londen, Parijs en Stockholm vindt in 1971 de eerste Gay Pride van Europa plaats. Een vergelijkbaar initiatief in Nederland laat nog op zich wachten. Het blijft hier tot 1977 bij enkele kleine demonstraties, waaronder een klein maar succesvol protest in 1969.

Illegale liefde
Op het Binnenhof in Den Haag hebben zich op 21 januari 1969 ruim honderd jonge mannen en vrouwen verzameld. “Wij zijn toch óók mensen van vlees en bloed, wij zijn toch óók mensen met gevoel” kopt een van hun spandoeken.

Ze protesteren tegen het zogenaamde 'homoseksuelen-artikel', 248bis. Het artikel maakt seksueel contact tussen een jongen van 20 en een jongen van 27 strafbaar. De jongen van 27 riskeert in dit voorbeeld een celstraf tot maximaal vier jaar. Bij hetero’s leidt dit in dezelfde situatie tot geen enkel probleem, reden voor protest dus. Deze kleine demonstratie gaat de geschiedenis in als eerste homodemonstratie in Nederland. Het omstreden wetsartikel wordt in 1971 afgeschaft.

Na dit succes blijft het in Nederland een aantal jaren redelijk stil, wat betreft homoprotest. Het COC richt zich begin jaren zeventig voornamelijk op de aanpassing van homoseksuelen aan de heteroseksuele omgeving. Het uiten van hun seksualiteit in de vorm van protest zien zij niet zitten, ze willen het rustig aan doen en niet te veel provoceren. Grootschaliger dan de protesten tegen artikel 248bis, waar het COC ook niet aan deelneemt, zien we mede daardoor tot 1977 niet in Nederland.

Heksenjacht op homo’s
De Verenigde Staten geven wederom een aanleiding voor de LHBT-gemeenschap om wel weer de straat op te gaan. In de zomer van 1977 zorgen de uitspraken van de Amerikaanse zangeres en antihomo-activiste Anita Bryant ook in Nederland voor een reactie.

Nu neemt de Internationale Lesbische Alliantie het heft in eigen hand. Ze organiseren op 25 juni dat jaar de eerste grootschalige homodemonstratie in Amsterdam en krijgen steun van honderden mensen. Een demonstratie uit solidariteit voor de internationale homogemeenschap, nog zonder de binnenlandse situatie aan de kaak te stellen.

In het najaar van 1977 wordt er ook een benefietconcert georganiseerd in Amsterdam, gepresenteerd door Mies Bouwman. Onder de naam 'Miami Nightmare' tonen verschillende artiesten hun solidariteit voor de homo-emancipatie. Onder andere de Zangeres Zonder Naam zingt een protestlied: 

“Maar beste vent hou gerust van je vriend
  En strijd voor je rechten
  Desnoods er voor vechten
  Waar je zou van beschuldigd heb jij niet verdiend”

Het jaar daarop is er opnieuw een homodemonstratie in Amsterdam, met de insteek om deze jaarlijks terug te laten keren. Daarom kunnen we deze demonstratie zien als de eerste echte Roze Zaterdag, al heet die nog niet zo.

Witte donderdag, Goede vrijdag, Roze Zaterdag, paaszondag
In 1979 wordt de demonstratie weer in Amsterdam en opnieuw in juni gepland. Echter, een groot deel van de LHBT-gemeenschap komt dat jaar al eerder bijeen in een andere stad: Roermond. Ze organiseren deze demonstratie vanwege de negatieve uitlatingen over homoseksuelen van de Roermondse bisschop Gijsen. De conservatieve bisschop verkondigt begin 1979 in een interview met Elsevier dat “homofielen van heilige sacramenten moeten worden uitgesloten”.

De dag van het protest in Roermond valt op de zaterdag na Witte donderdag en Goede vrijdag, en voor paaszondag. De demonstratie wordt daarom Roze Zaterdag gedoopt. Dit is de Nederlandse naam voor de Gay Pride Parade. Een manifestatie met een feestelijk, maar demonstratief karakter. 

Enkele streng katholieke Roermonders doen kort voor de demonstratie een poging om deze te laten verbieden. De demonstratie gaat door, maar op de dag zelf controleert de organisatie de uitdossingen en uitlatingen van de demonstranten voor ze de straat op mogen. Ze willen niet te veel provoceren.

De demonstratie verloopt goed, er zijn veel meer mensen op af gekomen dan verwacht en de groep kan zelfs tot aan de voordeur van het bisschoppelijk paleis komen. Voor de Nederlandse LHBT-gemeenschap blijken de uitspraken van bisschop Gijsen de druppel om massaal de straat op te gaan om te protesteren tegen de situatie in Nederland.

De strijd gaat door
Met de nieuwe moed, verkregen door de succesvolle demonstratie tegen Gijsen, durven de demonstranten zich steeds vaker te kleden hoe zij willen en meer “risico” te nemen door te provoceren. Bij de Roze Zaterdag in Amsterdam in 1980 en die in ’s-Hertogenbosch in 1981 levert dat nauwelijks weerstand op. Amsterdam is wel het een en ander gewend en voor ’s-Hertogenbosch voelt de manifestatie toch een beetje als carnaval aan.

De rest van Nederland zal er ook wel klaar voor zijn, denken ze. Maar dan komt Amersfoort. Een keerpunt dat voor Nederland misschien wel vergelijkbaar is met de Stonewall-rellen van 1969. De strijd voor de homo-emancipatie blijkt nog niet voltooid. Echter, what doesn’t kill you makes you stronger…