100 jaar Russische Revolutie

Tsaar Nicolaas II Romanov en zijn gezin zijn erg populair in Rusland, in grote tegenstelling tot een eeuw geleden. De Russische overheid erkent nu officieel dat de Romanovs het slachtoffer zijn van de Russische Revolutie. Hoe hebben de Romanovs hun populariteit teruggewonnen? Zijn Russische schuldgevoelens daarachter de drijvende kracht?

De Romanov-dynastie
Ruim vierhonderd jaar geleden treedt de eerste tsaar met de naam Romanov aan in Rusland. Deze familie houdt daarna de touwtjes strak in handen. Alle macht ligt bij de tsaar: het is een autocratie. De Romanovs kenmerken zich door de enorme ambitie om het rijk te vergroten, flinke rivaliteit tussen de familieleden en verbijsterende glamour.

De 26-jarige Nicolaas Romanov wordt in 1894 onverwacht de nieuwe vorst van Rusland als zijn vader overlijdt aan nierfalen. Nicolaas is op dat moment al verloofd met de Duitse prinses Alix van Hessen. Samen krijgen ze vijf kinderen: Olga, Tatiana, Maria, Anastasia en Aleksej – de enige jongen en erfgenaam.

Het luxe leven dat het gezin leidt, staat in schril contrast tot de armoede van de boerenfamilies in het Russische rijk – en zij vormen samen maar liefst tachtig procent van de totale bevolking. Symbolisch is de zeer uitbundige viering dat de Romanovs driehonderd jaar op de troon zitten in 1913. Het is een van de redenen waarom de Russische Revolutie voor de Romanovs vijf jaar later eindigt in een anoniem graf in Jekaterinenburg, Siberië.

Speculaties en geruchten
Wat is er precies met de familie Romanov gebeurd na de Russische Revolutie? Die vraag houdt de buitenlandse pers gedurende de rest van de twintigste eeuw bezig. Het communistische bestuur van de Sovjet-Unie schildert de tsaar af als het symbool voor al het kwaad in Rusland vóór de revolutie en geeft geen krimp.

De officiële verklaring luidt: “Nicolaas Romanov is geëxecuteerd. De rest van het gezin is naar een veilige plek overgebracht.” En dat is voer voor talloze speculaties en geruchten.

Het is duidelijk dat Nicolaas II is vermoord, maar is zijn hele familie daarbij omgekomen? Wanneer de Sovjet-Unie begint te wankelen, vragen ook steeds meer Russen zich dat af. En was Nicolaas echt zo’n slechte tsaar? In de loop van de jaren tachtig groeit het aantal herdenkingen van de familie, met name in Jekaterinenburg.

Herschreven geschiedenis
Na meer dan zeventig jaar onderdrukking hebben de Russen bovendien behoefte aan erkenning voor hun eigen geschiedenis, aan verhalen die niet terug te vinden zijn in de communistische geschiedenisboeken. De Romanovfamilie is hier onlosmakelijk mee verbonden.

De verslappende communistische macht staat toe dat steeds meer Russen openlijk gaan terugverlangen naar de pracht en praal van het tsaristische rijk van weleer. Tegelijkertijd hopen de inwoners van Rusland dat het herstel van de monarchie rust kan brengen in het woelige politieke landschap waarin het land verkeert.

De laatste Romanovs
Verschillende leden van de familie Romanov weten, in tegenstelling tot de tsaar, wel op tijd te vluchten naar het buitenland voor de revolutie hen fataal wordt. Zo ook grootvorst Vladimir Romanov. Hij vertelt in 1990 aan de NOS dat hij veel brieven van Russen ontvangt die terugverlangen naar een tsaar.

Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie biedt ook de mogelijkheid om officieel een zoektocht te starten naar de overblijfselen van de laatste tsaar en zijn gezin. Hun lichamen zijn al gevonden in 1979, maar blijven verborgen voor de buitenwereld tot 1991. De buitenlandse pers kijkt vol belangstelling toe als hun graf eindelijk wordt geopend. Komt hiermee een einde aan alle raadsels rondom de Romanovs?

Nee, de vondst van de lichamen maakt het mysterie alleen maar groter. Het aantal slachtoffers in het graf klopt niet. Twee kinderen ontbreken. De wildste verhalen steken de kop op: misschien hebben twee kinderen de moordpartij echt overleefd?

De rotte tanden van de tsaar
Bovendien betwijfelen zowel de Russisch-orthodoxe kerk als de monarchisten of dit wel echt de lichamen van de Romanovs zijn. In 1994 bevestigt DNA-onderzoek dat het hier voor 99,85 procent zeker om de familie Romanov gaat.

Toch blijven veel Russen twijfelen. De tanden in de kaak van Nicolaas zijn bijvoorbeeld verrot. Hoe kan dat? Als tsaar moet hij toch de beste tandartsen van heel Rusland tot zijn beschikking gehad hebben?

Pas zeven jaar na de vondst, in 1998, komt het geharrewar over de gevonden lichamen tussen historici, DNA-specialisten en de Russisch-orthodoxe kerk ten einde. Niemand kan eromheen: de resten zijn van tsaar Nicolaas II en zijn gezin. Ondanks dat twee kinderen nog ontbreken, sluit Rusland officieel het moordonderzoek.

Begrafenis
Sint Petersburg, Jekaterinenburg en Moskou vechten het vervolgens uit, waar krijgen Nicolaas, Alexandra, Anastasia, Tatiana en Olga hun laatste rustplaats? Het is uiteindelijk de Russische president Boris Jeltsin die de beslissing maakt.

Op 17 juli 1998 vindt de officiële begrafenis plaats in de Petrus-en-Pauluskathedraal in Sint-Petersburg, omdat daar ook alle andere leden van de Romanov dynastie begraven liggen. Opmerkelijk genoeg krijgen de laatste tsaar en zijn gezin slechts een sober zijkamertje.

Tsaar Poetin?
In 1999 vervangt Vladimir Poetin Jeltsin als president van de Russische Federatie. Poetin speelt slim in op de populariteit van de Romanovs. Zo brengt hij een Russische feestdag terug die is gecreëerd door de eerste Romanov-tsaar. Daarnaast herstelt hij een van de meest indrukwekkende tsaristische militaire spektakels: de wisseling van de wacht. Deze vindt nu plaats voor zijn werkpaleis.

Niet voor niets zien steeds meer Russen Poetin zelf als een nieuwe tsaar. De hoop op de terugkeer van de Romanovs verdwijnt naar de achtergrond, maar hun populariteit blijft.

Heilig
In 2000 gaat ook de Russisch-orthodoxe kerk officieel mee in de verering van de Romanovs: ze verklaren Nicolaas II en zijn gezin heilig. Dit doen ze vanwege hun martelaarsdood. De kerk ziet de Romanovs als slachtoffers van de communistische terreur.

Missende lichamen
Pas in 2007 vinden drie amateurhistorici het graf van de dertienjarige Aleksej en negentienjarige Maria. Onder hen is Leonik Gregorich: “Ik had alleen een prikstok. Ze hadden geen kleren aan dus met een metaaldetector begin je weinig.” Met de vondst komt een einde aan de wilde speculaties en potentiële prinsen en prinsessen.

Jekaterinenburg
Maria en Aleksej zijn nog steeds niet herenigd met de rest van het gezin, omdat de Russisch-orthodoxe kerk de resten van de twee kinderen weigert te erkennen. Tot verbazing van veel experts is de kerk nog niet overtuigd van het DNA-onderzoek.

Lokale historici en archeologen hebben genoeg van de kibbelende Russische staat en kerk. In Jekaterinenburg doen ze het daarom anders. Daar zijn - wel in samenwerking met de kerk - meerdere herdenkplekken en musea ingericht voor de Romanovs die druk bezocht worden door pelgrims en toeristen.

Zeven houten kerken met zeven koepels, symbolisch voor alle leden van het gezin, vormen samen een populair bedevaartsoord. Nabij de oude mijnschacht waar de lichamen eerst zijn gedumpt staat een beeld van de vijf Romanov kinderen. Een kruis prijkt op het graf dat in 1991 is geopend.