De jacht op corruptie

Met stijgende verbazing zitten FIOD-rechercheurs Piet Scheres en Wiel Haenen bij wegenbouwer Sjaak Baars aan tafel. Ze zijn bij de wegenbouwer om een fraudezaak van een wethouder en een provincieambtenaar rond te maken. Die hebben geld ontvangen van de wegenbouwer. Baars vertelt dat hij dat wel vaker doet, en dat blijkt ook uit een rekeningoverzicht van een speciale rekening van hem. Van deze rekening boekt Baars geregeld geldsommen af waar geen duidelijke kostenpost tegenover staat. Wel trekt hij de sommen af van de belasting. Dat mocht toen met steekpenningen, maar niet onbeperkt. De rechercheurs willen hier meer over weten en Baars legt het onomwonden uit.

Scheres: “Baars heeft drie methodes om ambtenaren ‘plat’ te krijgen. Hij geeft direct geld voor diensten of informatie die hij nodig heeft. Als tweede methode doet hij allerhande ‘vriendendiensten’, zoals relatiegeschenken, hulp bij het aflossen van een lening, het organiseren en betalen van reisjes. En als derde methode maakte hij invloedrijke personen domweg directeur of commissaris bij één van zijn bedrijven.” Baars noemt geen namen, maar de functies zijn openbaar. Een oud-directeur van DSM en twee voormalig staatssecretarissen komen al snel in opspraak.

Twee journalisten van dagblad De Limburger bijten zich vast in de corruptieaffaires in hun provincie. Via één van de verdachte wethouders krijgen Joep Dohmen en Henk Langenberg het complete Baarsdossier in handen. Ze pluizen verdachten na, krijgen tips en vragen reacties. Het resulteert in een jarenlange stroom artikelen over in opspraak geraakte wethouders, gedeputeerden en burgermeesters. Er doemt een beeld op van innige relaties tussen politici en ondernemers en een dubieus stelsel normen en waarden voor de gezagsdragers. De artikelen zijn de basis van een boek, “De vriendenrepubliek” waarin Dohmen de woelige periode samenvat. Hun werk levert de journalisten naast de prijs voor beste dagbladjournalistiek ook bedreigingen op.

In 1992 wordt de Rijksrecherche naar Limburg ontboden om uit te zoeken wie de ontvangers waren van de tonnen steekpenningen die Baars jaarlijks uitdeelde. Fraude was nog niet zo lang een speerpunt van de recherche en teamchef Bart Cornelissen moet zijn best doen om voldoende rechercheurs in zijn team te krijgen. Noodgedwongen zoekt hij steun bij lokale politiecorpsen.

Al snel sluit het net zich rond een aantal wethouders en zelfs burgermeesters. De eerste burgervader die wordt gearresteerd wegens corruptie is Wiel Vossen van Gulpen. Hij is zeer gul geholpen met de bouw van zijn woning, door aannemers en leveranciers die werkten voor de gemeente Gulpen. Zo liggen in zijn oprit dezelfde tegels als in het straatmeubilair van de gemeente zijn terug te vinden. Het had de FIOD-rechercheurs al verbaasd waarom de burgermeester adviseert welk bedrijf de tegels levert voor een bestratingsproject. Vossen wordt als eerste burgermeester in Nederland veroordeeld voor corruptie. Na hoger beroep krijgt hij één jaar voorwaardelijke gevangenisstraf en een boete van twaalfduizend euro.

Een andere burgemeester die wordt gearresteerd is Henk Riem van Brunssum. Riem bouwde als gedeputeerde in de jaren ’80 een hechte relatie op met een paar grindbedrijven. In Limburg werden miljoenen verdiend met het afgraven van grind. Sinds Riem burgermeester werd staat hij ook als adviseur op de loonlijst bij een paar van de grindbedrijven. In een jarenlang slepende zaak wordt Riem uiteindelijk vrijgesproken van corruptie omdat de relatie tussen beloning en handelen in strijd met zijn ambtelijke plicht niet is aangetoond. Wel wordt Riem gestraft voor valsheid in geschrifte. Tijdens het onderzoek wordt in 1994 het hele college van burgermeester en wethouders en de gemeentesecretaris van Brunssum in de cel gezet vanwege het antidateren van besluiten. Zij werden na een weekend vrijgelaten en zijn vrijgesproken.

Dat Riem voor de grootste aanklachten wordt vrijgesproken is een teleurstelling voor het Openbaar Ministerie in Maastricht en het rechercheteam. De corruptieonderzoeken zijn een tijdrovende klus. En al die jaren van corruptieaffaires, die ook vrijwel allemaal de pers halen, eisen ook hun tol in politiek Limburg. Terwijl in de kast van de rechercheurs nog tientallen dossiers liggen, waarvan sommigen volgens de rechercheurs al ‘helemaal klaar liggen om tot vervolging over te gaan’, besluit het OM te stoppen met het onderzoek. Tot grote teleurstelling van de rechercheurs. Haenen: “Als je uiteindelijk alles op een rijtje zet, wat is er eigenlijk overgebleven? Dat is in verhouding veel te weinig. Veel te weinig.”

Samenstelling en regie: Paul Ruigrok
Research: Maarten Blokzijl

Uitzending: zo 15 dec 2013, 21.20 uur, Nederland 2.