De ballen van de jaren ’80

Mijn naam is Daphne en ik ben sinds vier jaar filmwetenschapper in wording. Ik heb de regisseur geassisteerd bij de samenstelling van de jaren tachtig Special. Omdat ik zelf ben geboren in 1989 komt mijn kennis over de jaren tachtig uit een samenraapsel van films, televisieseries, muziekvideo’s en geschiedenisboeken. Door de samenwerking met een regisseur en beeldregisseur die de jaren tachtig wel bewust meemaakten, moest ik mijn visie compleet bijstellen.

In de loop van het maakproces ben ik tot veel nieuwe kennis en inzichten over dit roerige decennium gekomen. Ik ontdekte bijvoorbeeld hoe men toentertijd tegen AIDS aankeek en hoe de introductie van de computer tot stand kwam. Ook had ik geen idee dat er al 06-nummers waren en dat onze huidige vrijheid eigenlijk best bijzonder is. De onderwerpen die mij het meest hebben verbaasd, zal ik extra aandacht geven op deze pagina.

In de jaren tachtig begint de televisie haar naam als massamedium waar te maken. Alles wat los en vast zit wordt gefilmd en uitgezonden. Daardoor worden er, naast hele mooie programma’s, ook talloze onzinnige programma’s gemaakt. De velen televisieopnames geven de sfeer van het decennium goed weer.

De Andere Tijden Special is gemaakt aan de hand van dit beeldmateriaal. Waar voor andere periodes weinig materiaal beschikbaar was, leverde dat voor de jaren tachtig Special geen problemen op. Wel moest het kaf nog van het koren gescheiden worden. Aan de hand van de keuzes van de regisseur, is de rode draad van de aflevering bepaald. Helaas betekent dat ook dat veel goede en mooie fragmenten de uitzending niet haalden. Verschillende factoren, zoals duidelijkheid en compatibiliteit, bepalen doorgaans de keuzes van de regisseur. Ik heb een aantal van deze weggelaten fragmenten geselecteerd voor deze pagina.

In 1981 verschijnen er steeds meer meldingen van een mysterieuze, dodelijke ziekte. De eerste nieuwsberichten waren voornamelijk afkomstig uit de Verenigde Staten en gingen over homoseksuele mannen die ernstig waren verzwakt door een groot aantal uiteenlopende infecties. Veel van hen waren zodanig verzwakt dat zij niet meer konden herstellen en uiteindelijk stierven. Omdat deze nieuwsberichten voornamelijk over homomannen ging, werd al snel de conclusie getrokken dat men te maken had met een homoziekte. In eerste instantie kreeg de mysterieuze ziekte dan ook de naam Gay Related Immune Disease, GRID. Niet lang daarna moest deze naam worden aangepast. De ziekte bleek namelijk ook slachtoffers te maken onder mensen die donorbloed hadden ontvangen, injecterende drugsgebruikers en heteroseksuelen. De nieuwe naam werd Acquired Immune Deficiency Syndrome, oftwel AIDS.

In Nederland werden in 1981 de eerste aidspatiënten in een ziekenhuis opgenomen. In de jaren daarop heersten vooral veel angst en onzekerheid omdat werd gevreesd voor een epidemie op grote schaal. Er was weinig bekend over de wijze waarop de ziekte wordt overgedragen en veel mensen waren dan ook bang de ziekte te krijgen. Dit zorgde ervoor dat aidspatiënten vaak werden gemeden en buitengesloten.

Aan de hand van een aantal verschillende programma’s uit het begin van de jaren ’80 die het onderwerp AIDS behandelen, is te merken hoe groot de onzekerheid was. Het is verbazend hoe snel de ziekte puur en alleen wordt toegekend aan homoseksuelen, ook door medici. Terwijl iedereen kan weten dat homoseksuelen biologisch gezien niet anders in elkaar zitten dan andere mensen. Dit betekent logischerwijs dat iedereen vatbaar voor de ziekte zou kunnen zijn. De benadering van AIDS als homoziekte doet bijna middeleeuws aan.

In de Special zijn een aantal fragmenten van zulke programma’s opgenomen. Voor een betere indruk van de onwetendheid over AIDS zijn rechts op deze pagina een aantal fragmenten die de aflevering niet hebben gehaald of deels, maar zeker nog de moeite waard zijn om te bekijken.

“Dag dames en heren, van harte welkom bij deze eerste les personal computer. Voor degene die ons voorlichtingsprogrammaatje gemist hebben, zal ik zo eerst nog even in het kort vertellen waarover deze cursus gaat.”

Deze introductie over de PC van de Teleac zorgt voor een vervreemdend beeld. Bijna dertig jaar na dato is het vrijwel ondenkbaar hoe nieuw en vreemd een computer is. Hoe werkt het apparaat? Waarvoor kan een personal computer gebruikt worden? Kan een PC op de tocht staan? Hoe neemt men plaats achter de computer? En is de computer interessant voor vrouwen?

Het waren allemaal vragen die een antwoord nodig hadden. De computer maakte steeds meer haar intrede in de maatschappij. De meeste mensen kwamen eerst in contact met de PC via hun werk. Later werd het ook gebruikelijk om thuis een computer te hebben. Voor beginnende PC-gebruikers werden speciale cursussen in het leven geroepen, die waren te volgen via de televisie of via de radio. Op deze manier kon men thuis begeleid worden met het leren werken met de PC. Tevens werd er in de cursus stilgestaan bij de maatschappelijke en sociale effecten die het computergebruik met zich mee kon brengen. Een vraag waarop vandaag de dag nog steeds het antwoord van onzeker is.

Op 28 mei 1987 kunnen de mensen op het Rode Plein in Moskou hun ogen niet geloven als er een Cessna 172P landt. Er klimt een jonge Duitse man uit, die de luchtbeveiliging van de Sovjet Unie heeft weten te omzeilen. Al snel wordt zijn vliegtuig ingesloten door nieuwsgierige mensen die willen weten hoe, wat en waarom. De jonge man is zelf ook nog nogal verbaasd over zijn eigen actie. De 19-jarige Mathias Rust wordt opgepakt en heeft meer dan een jaar vastgezeten voor zijn actie, maar hij is hierdoor een ware cultheld geworden. Voor veel mensen symboliseerde hij de verbinding tussen het Oosten en het Westen van de Muur. Iets wat in 1987 nog ondenkbaar was.

Klik hier voor de korte documentaire 'The Boy Who Flew To Red Square' over deze gebeurtenis.

Tegenwoordig zijn mobiele telefoons niet meer weg te denken. Overal zie je mensen eindeloos naar hun schermpje turen. De vraag rijst geregeld of het gebruik van een mobieltje verslavend is. Tijdens mijn research ontdekte ik dat men in de jaren tachtig ook verslaafd was aan 06-telefonie. Dit verbaasde mij omdat bijna niemand toen nog een mobieltje had.

Het bleek dat men ver voor de opkomst van de mobiele telefonie al gebruik maakte van 06-nummers. In de jaren tachtig worden ze gebruikt als betaalnummers. Het gaat hier veelal om zogenaamde sekslijnen of hijglijnen. Tegen betaling kan men naar deze nummers bellen om naar een bandje te luisteren met seksueel getinte gesprekken. Er wordt grof geld verdiend met de hijglijnen. Hoewel er grote interesse voor is, heerst er een taboe rond de 06-nummers. De vroegere 06-nummers zijn inmiddels vervangen door 0900-nummers en worden allang niet meer geassocieerd met sekslijnen.

Samenstelling en regie: Matthijs Cats
Research: Gerard Nijssen, Matthijs Cats, Daphne Le Roux

Uitzending: do 26 dec 2013,21.10 uur, Nederland 2.
Herhaling: vr 29 jan 2016, 21.05 uur, NPO 2.

A Forest - The Cure

Going Home - Mark Knopfler

Sirius - The Alan Parson Project

Vogeltjesdans - De Electronica's

Real Man - Joe Jackson

Crockett's Theme - Jan Hammer

Time After Time - Miles Davis

Material Girl - Madonna

Rondo Russo - Berdien Stenberg

Over de Muur - Kleine Orkest

Going Home: Theme of the Local Hero - Mark Knopfler