Utopia op Tristan da Cunha

Daar, in de stilte die bij een gewichtige wetenschappelijke instelling behoort, ging ik in de oude, piepende metalen bakken van mijn favoriete ‘systematische catalogus’ op zoek naar literatuur over de aloude walvisvaart. Het was een oude droom van mij om dat heroïsche verleden -zo mooi in de beroemde oude schoolplaat van Isings uitgebeeld!- in radioverslagen te reconstrueren.

De vaak nog met een oude kroontjespen in schoonschrift geschreven fiches verwezen me naar reeds lang vergeten dagboeken en brochures, waarmee ik mijn historische walvisvaart-verbeelding op gang hoopte te brengen. Eén van de titels die me direct aansprak was een boek uit 1933 van een zekere Jan Brander over Jan Mayen: een nu bij Noorwegen behorend onbewoond pooleiland dat in de 17e eeuw voor de Nederlandse walvisvaart zelfs belangrijker was dan het veel bekendere Spitsbergen.

Ik vroeg het boek aan, maar kreeg na een uur te horen dat het ‘onvindbaar’ was: een manco dat bij de Amsterdamse UB helaas wel vaker voorkomt. In de alfabetische catalogus –even onhandig twee verdiepingen hoger in houten bakken ondergebracht - zocht ik op de naam ‘Brander’ om te kijken of de auteur wellicht nog meer gepubliceerd had.

Jan Brander bleek behalve het onvindbare boek over Jan Mayen nog één titel op zijn naam te hebben staan. Dit in 1952 verschenen boek droeg als titel: ‘Tristan da Cunha 1506-1950: Geschiedenis van een Volksplanting.’ Tristan da Cunha? Wat was dat voor een poëtisch-mysterieuze naam voor een plek die blijkbaar meer dan 400 jaar geschiedenis kende?

Omdat ik verder toch niets te lezen had, besloot ik uit nieuwsgierigheid om ook dit boek aan te vragen – wellicht kwam ik wat meer te weten over de mij onbekende Jan Mayen-auteur. Gelukkig bleek ‘Tristan da Cunha’ wel gewoon op zijn plek te staan, en kon ik het boek na zo’n drie kwartier wachten in ontvangst nemen.

Na inspectie door de altijd kritische bibliothecaris werd het blijkbaar zeldzame boek mij alleen ‘ter inzage’ uitgereikt: het boek mocht het UB-gebouw nimmer verlaten, en diende vóór vijf uur weer bij de balie te worden ingeleverd. Omdat al mijn andere aanvragen vertraging hadden opgelopen, zette ik mij met het Tristan-boek van Jan Brander in het zonnetje op de stenen trap van de hoofdingang: aldus een kleine overtreding makend op de mij opgelegde ‘ter inzage’-beperking.

Het moet een uur of twaalf geweest zijn toen ik met lezen begon. Toen ik opgeschrikt werd door een portier die mij kwam vertellen dat het gebouw over vijf minuten ging sluiten, realiseerde ik me dat de zon reeds lang achter de grachtenpanden was verdwenen en dat het dus bijna vijf uur was.

Ik haaste me naar binnen om het boek dat ik bijna uit had op tijd weer ‘in bewaring’ te geven. Terwijl ik het boek teruggaf, realiseerde ik me één ding: ik moest en zou het eiland Tristan da Cunha, waar de Katwijkse visser Pieter Groen zo’n vooraanstaande rol gespeeld bleek te hebben, ooit bezoeken.

Na maanden en maanden van faxen, bellen en hopeloos wachten –dat vooral - zou ik uiteindelijk op 23 september 1996, na een barre zeetocht van zeven dagen dwars door de Zuid-Atlantische ‘roaring-fourties’, voet aan wal zetten op Tristan da Cunha: de woonplaats van de 299 meest afgelegen gehuisveste mensen op aarde. Een Utopia dat mede door Pieter Groen werd opgebouwd.

Luister en geniet.