Bajes te koop

De Bijlmerbajes, officieel de Penitentiaire Inrichting Amsterdam Over-Amstel geheten, is de laatste grote gevangenis die in Nederland gebouwd is. De gevangenis werd in 1978 geopend als een zogenaamde “humane” gevangenis. Aanvankelijk zaten er geen tralies voor de ramen. Die kwamen er pas toen bleek dat het glas toch niet onbreekbaar was.

Pas sinds de “Beginselen wet op het gevangeniswezen” uit 1886 worden gevangenen in aparte cellen opgesloten. Tot die tijd werden misdadigers veelal collectief opgesloten in zogeheten rasphuizen, en openbaar te schande gesteld of lijfelijk gestraft.

Door de invoering van celstraffen werd getracht criminelen in een zo geïsoleerd mogelijke omgeving tot inkeer te laten komen. Voor jonge delinquenten kwamen er zogenaamde Rijksopvoedingsgestichten.

Alle grote gevangenissen in Nederland stammen uit de periode rond 1900, waaronder de beroemde koepelgevangenissen van Haarlem, Breda en Arnhem. 

Het cellulaire stelsel werd steeds meer bekritiseerd. Het feit dat tijdens de Tweede Wereldoorlog veel prominenten vaak lange tijd in volstrekt isolement in gevangenissen hadden doorgebracht, had daar veel invloed op. De resocialisatie van de delinquent kreeg veel meer nadruk. Contact met medegevangenen, mogelijkheden tot studie, en gesprekken met vertrouwenspersonen werden sterk uitgebreid. Het idee dat sociale factoren een grotere invloed op crimineel gedrag hadden dan genetische, versterkte het veranderingsproces eveneens.

De Bijlmerbajes, geopend in 1978, moest de kroon van het sociale denken over straf, vergelding en resocialisatie worden. De gevangenis mocht niet op een gevangenis lijken. Vandaar ook de bijnaam Bijlmerbajes: de gevangenis ligt niet in de Bijlmer maar de hoge flats deden sterk denken aan de flats die destijds -ook als sociaal experiment!- in de Bijlmermeer waren gebouwd.

De dromen over de Bijlmerbajes zijn niet uitgekomen. De criminaliteit veranderde en de gevangenispopulatie eveneens. Het aloude resocialisatie-ideaal maakte weer plaats voor het vergeldingsdenken. Ook werd het gebruikelijk om gevangenen met twee of drie man in één cel te plaatsen. Een volgende stap is wellicht de privatisering van het gevangeniswezen.