Henk Sneevliet legde basis voor Chinese Communistische Partij

Mao Zedong was nog volkomen onbekend toen hij de oprichtingsvergadering van de Chinese Communistische Partij bijwoonde. Hij had toen geen enkele ervaring met de socialistische revolutie, wat ook gold voor de andere Chinese aanwezigen.

Henk Sneevliet woonde de bijeenkomst bij als vertegenwoordiger van de Communistische Internationale, de COMINTERN. Met geld vanuit de Sovjet-Unie, waar vier jaar eerder de bolsjewisten de macht hadden gegrepen, was hij in het grootste geheim naar Shanghai gereisd, de stad waar de bijeenkomst plaatsvond. Van zijn advies konden de Chinezen veel leren, want Sneevliet was sinds 1902 overtuigd socialist.

In de jaren erop radicaliseerde Sneevliet tot overtuigd communist en was in 1914 in Nederlands-Indië betrokken bij de oprichting van de Communistische Partij. In 1921 verliet hij de kolonie, wat zowel de plaatselijke pers als de Nederlandse kranten niet ontging. Sneevliet en zijn vrouw zaten volgens die media op een boot met ingenieur Baars, die was uitgezet vanwege bolsjewistische activiteiten. Baars was onderweg naar Siberië, zo zei hij, omdat hij naar het land wilde van de bolsjewisten. Op 22 mei zouden ze in Singapore aankomen om onmiddellijk over te stappen naar China.

Volgens de kranten van Sneevliet werd scherp in de gaten gehouden, maar die mededeling was in feite overbodig – alsof een journalist zou opmerken dat de zon die ochtend in het oosten was opgekomen.

Het communistische dagblad De Tribune kreeg in juli 1921 een kaartje van het duo: ‘De hartelijke groeten van ons beiden, door het toeval op één schip samengebracht en nu in een Shanghai-hotel. H. SNEEVLIET en A. BAARS.’

Ze waren toen dus in China, in de stad waar de oprichtingsvergadering was van de Chinese communisten. Baars was blijkbaar al verdwenen, maar voor Sneevliet was dit het begin van een reis van twee jaar door China om mee te helpen met de opbouw van de partij, die de machtsbasis zou worden voor Mao. Sterker: de eerste ontmoeting van Sneevliet buiten Shanghai was met Mao, die drie uur naar de Nederlander luisterde over het organiseren van stakingen.

In 2010 maakte René Seegers een documentaire voor de VPRO over de rol van Sneevliet in China. Seegers vroeg zich daarbij af hoe Sneevliet naar het huidige communistische China zou hebben gekeken.

Geen gekke vraag, want de Nederlander maakte zich in de daaropvolgende decennia los van de Sovjet-Unie, vanwege de rol van Stalin. Sneevliet koos de kant van Trotsky, de doodsvijand van Stalin, waardoor ook de geheime dienst van de Sovjet-Unie hem in de gaten zou gaan houden. Uiteindelijk zou hij in 1942 worden geëxecuteerd door de Duitsers nadat hij op de dag van de inval in het ondergrondse verzet was gegaan. Zo maakte Sneevliet de machtsovername van Mao in 1949 niet meer mee, van een politiek systeem dat meer op het stalinisme leek dan op de revolutionaire ideologie van Sneevliet.

In China is Sneevliet niet vergeten, maar in zijn eigen land wel. In Amsterdam is nog net een straat en een pad naar hem vernoemd en zo ook een metrohalte. Wie iets van Sneevliet wil terugvinden, moet daarom zoeken in de archieven van de geheime diensten, ongeacht welk land. Dossiers vol moeten daar liggen, in alle talen die er honderd jaar geleden bestonden.