Brand in het Paleis voor Volksvlijt

Van 1864 tot 1929 stond op het Frederiksplein in Amsterdam het prachtige Paleis voor Volksvlijt, een gebouw van glas en gietijzer. Op 16 augustus 1864 was de officiële opening, die werd verricht door Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden. ‘Vrijen toegang wordt verleend, overeenkomstig art. 9 alinea 4 der Statuten, aan de Aandeelhouders tot de Feestelijke Opening, des voormiddags, en tegen betaling van ƒ3,- voor een Heer met eene Dame tot het Muzijkfeest, des avonds.’

Het gebouw zou 65 jaar lang het stadsbeeld bepalen. Oorspronkelijk was het bedoeld als tentoonstellingsgebouw, maar groeide uiteindelijk uit tot een vermaakscentrum. Het was het hart van het Amsterdamse amusementsleven met concerten, toneelstukken en vooral de opera. Ook waren er bijeenkomsten als de jaarlijkse hondenexpositie, de autotentoonstellingen en de volksballetten. De Auto-RAI is hier in feite begonnen.

In de nacht van 18 op 19 april 1929 brak brand uit, wat iedereen verbaasde. Tenslotte bestond het gebouw uit ijzer en glas, hetgeen als onbrandbaar wordt beschouwd. De praktijk bleek helaas anders. ‘Nimmer stond de Amsterdamsche brandweer zoo machteloos’, schreven de kranten. ‘Naar wij vernemen bedraagt de schade drie millioen gulden.’

Door de hele stad was het vuur te zien, omdat het zich in het holst van de nacht afspeelde. Duizenden mensen kwamen op het spektakel af om het met eigen ogen te zien. Vermoed werd dat een ontploffing in de keuken oorzaak was van de brand.

Een week later somberde De Groene Amsterdammer: ‘Wij hadden vroeger altijd de illusie dat het Paleis voor Volksvlijt niet branden kon, want het was van glas en ijzer. Maar de laatste week heeft dat wel anders geleerd. Het was blijkbaar juist zeer brandbaar en nu zijn wij een illusie en een Paleis armer.’

Tot de jaren vijftig bleef het terrein van het paleis braak liggen. Alleen één van de galerijen bleef overeind. In 1967 werd op de open plek door architect M.F. Duintjer het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank gebouwd.

Bekende en gedreven Amsterdammers, onder wie Wim T. Schippers, zetten zich al een tijd in voor herbouw van het Paleis op het Frederiksplein. In 2002 werd een stichting opgericht, die de Bank wil verplaatsen naar de Zuidas. Wim T. Schippers sprak hierover in het programma 'De IJzeren Eeuw', en ook de Burgemeester van Amsterdam, Eberhard van der Laan, geeft zijn ongezouten mening over het gebouw. Zou het paleis dan toch herbouwd worden? Bekijk de aflevering en de extra fragmenten hier.