In de koudste winter van de vorige eeuw reden de treinen wél

De winter van 1963 is de strengste van de twintigste eeuw – in onze herinnering vooral legendarisch door de Elfstedentocht van Reinier Paping. De ANWB organiseerde hier vorig jaar een speciale tentoonstelling over, exact vijftig jaar later dus. ANWB-historicus Hans Buiter stelde die samen en kwam er tot zijn verbazing achter dat er in dat jaar méér treinen reden dan gepland.

“Ik was wel wat verrast, ja,” zei hij op 9 februari 2013 tegen het Nederlands Dagblad. “Nu vallen treinen uit als het sneeuwt, maar dat was in het verleden geen automatisme.”

Onderzoek in de kranten uit die tijd geven Buiter gelijk, alhoewel er ín 1963 natuurlijk wel veel overlast was op de Nederlandse rails. De Tijd De Maasbode bijvoorbeeld schreef op 4 januari 1963 over zware winterse omstandigheden: ‘De spoorwegen hebben vandaag door de sneeuwval en bijzonder door stuifsneeuw, die de wissels indrong en door ijzelafzetting op de bovenleiding, zodat de stroom uitviel, weer met vele moeilijkheden te kampen.´

Het treinverkeer werd daardoor ontregeld, alhoewel veel minder desastreus dan wij nu gewend zijn: ‘In Haarlem raakten vanmorgen half acht de wissels vast, met als gevolg dat de boottrein naar Hoek van Holland vijftig minuten te laat vertrok. De treinen uit bet noorden kwamen veelal met tien minuten vertraging binnen.’

Tien minuten!

De Waarheid plaatste op 16 januari 1963 een vergelijkbaar artikel: ‘Sneeuwbuien, die in het grootste deel van het land uren duurden, hebben de Nederlandse wegen onder een nieuwe sneeuwdeken gelegd. Vooral in het noorden van het land werden bij een vrij harde wind de met zoveel moeite weer begaanbaar gemaakte wegen onder een dik dek bedolven. De spoorwegen konden over het algemeen nog op tijd rijden.’

Het Limburgsch Dagblad van 21 januari 1963 tenslotte merkte op dat de NS veel mensen en materieel had ingezet om diverse trajecten sneeuwvrij te maken. ‘Gelukkig waren de sneeuwverstuivingen minder hevig en zondagochtend konden de treinen dan ook overal weer practisch op tijd rijden. Het traject Maastricht-Zandvoort werd in drie etappes gesplitst: men moest m Utrecht en Eindhoven overstappen.’

Door de aanhoudende vorst kwam het vervoer over water compleet stil te leggen, waar het over de weg steeds meer problemen had. Hierdoor dreigde het land verstoken te blijven zonder kolen uit Limburg – in de tijd dat Nederland nog niet aan het infuus van het gas uit Groningen lag. ‘Het blijft voor de verbruiker op dit moment een vrij moeilijke opgave zijn kachel brandende te houden,’ vatte Het Volk het probleem samen op 14 januari 1963.

De NS zette daarom extra treinen in om deze transporten voort te kunnen zetten. “Wij doen wat we kunnen", zei het bedrijf in de Telegraaf van 22 januari 1963. “Normaal rijden in het winterseizoen circa 1200 wagons per dag van en naar de Limburgse kolenmijnen. Nu zijn er voor kolenaanvoer ruim 10.000 wagons voortdurend in roulatie. Bovendien hebben we een honderdtal ‘zij-lossers’, die niet voor kolenvervoer bestemd zijn, ingeschakeld.”

In weekenden werd doorgewerkt om de productie en transport op gang te houden, allemaal via de spoorwegen. Er werden zo nieuwe records geboekt met de kolentransporten over het spoor.

Hoe is het mogelijk dat de treinen in 1963 veel minder problemen hadden dan in onze tijd, en dat in de koudste winter van de vorige eeuw? Ten eerste was het toen veel rustiger op de Nederlandse rails, maar dat is het niet het enige. “De NS had op belangrijke plekken meer mensen aan het werk dan nu”, zei Buiter tegen het Nederlands Dagblad. “Je had overal wisselwachters en seinwachters. Die mensen waren snel ter plekke en grepen in als dat nodig was.”

En ook vroeger kon er wel degelijk worden geklaagd, zoals in de winter van 1979 toen sneeuwval en vorst eveneens stevig huishielden. Zo liep Arne van Onck op 6 januari 1979 helemaal leeg in het Nieuwsblad van het Noorden. In de eerste week van dat jaar had sneeuw voor aanhoudende problemen gezorgd op het spoor en dan vooral bij de informatievoorziening van de NS. ‘Is het een onjuiste veronderstelling, dat de NS er gewoonweg niet bij hebben stilgestaan, dat het bij ons ook nog wel eens ouderwets zou kunnen winteren? Waren ze in slaap gesust door de aaneenschakeling van kwakkelwinters in de afgelopen jaren? Ik vrees van wel.’

Was vroeger alles beter? Vast, maar ook toen werd er geklaagd op de NS.