Kabinet Zijlstra

Na de val van het centrum-linkse kabinet Cals-Vondeling waren de rapen goed gaar in politiek Den Haag. De katholieken stonden met bebloede koppen tegenover elkaar. In het land gonsde afkeer van het politieke gekonkel. Het ging de laatste jaren toch al zo hard met de ontzuiling, en trouwens ook met de ontkerkelijking. Er werd een nieuwe partij opgericht, D’66 geheten, die zich presenteerde met een appèl aan “iedere Nederlander die ongerust is over de ernstige devaluatie van onze democratie”.

Nacht van Schmelzer

De gevestigde politiek kon na de Nacht van Schmelzer even niet voor- of achteruit. Een interim-kabinet moest maar nieuwe verkiezingen uitschrijven. En als dat tussenkabinetje een beetje rust in de tent kon brengen en aangevoerd zou kunnen worden door alsjeblieft geen roomse gluiperd, dan was dat mooi meegenomen.

Die rol was de gereformeerde, briljante econoom van AR-huize, Jelle Zijlstra, op het lijf geschreven. Als minister van Economische Zaken onder Drees, gevolgd door de portefeuille van Financiën in het kabinet-De Quay, had hij een reputatie van onkreukbaarheid en oerdegelijkheid opgebouwd.

Met de zogeheten Zijlstra-norm maakte hij een eind aan de schiettent die zo’n kabinet gewoonlijk was, als het om de budgetten ging. Als pionier voor trendmatig begrotingsbeleid werd hij al gauw 'de man met het zuinige mondje' genoemd. Bij zijn overlijden in 2001 heette hij 'de ministeriële grootvader van Gerrit Zalm'.

Geen enkele politicus is zo vaak benaderd voor het premierschap als Zijlstra, en die ene keer dat hij ja zei, leidde hij het kortste kabinet ooit (134 dagen). Met deze bescheiden gegevens zag hij kans een van de populairste politici uit de gehele parlementaire geschiedenis te worden. Want hij herstelde inderdaad kortstondig enige rust.

En wat er verder diende te gebeuren zou door Wim Kan worden vertolkt op de wijs van Yellow Submarine van de Beatles: “Waar we heen gaan, Jelle zal wel zien, Jelle zal wel zien, Jelle zal wel zien”. Het werd tijdelijk een nationale hymne. Het Jelle-effect zou de AR twee zetels winst opleveren; de KVP verloor er acht.

Zijlstra was met zijn monumentale nuchterheid in meerdere opzichten de juiste man op de juiste plaats. Naast een algemeen gevoel dat er veel moest veranderen was er ook behoefte aan een pas op de plaats. Dat was precies het materiaal waaruit deze twee componentenpremier was samengesteld.

Want hij mocht in financieel-economisch opzicht behoudend zijn (en later als president van de Nederlandse Bank een ware gesel voor het uitgavenpatroon van Joop den Uyl), binnen de AR vervulde hij, misschien zelfs onbedoeld, een doorslaggevende partijculturele rol.

Meer dan in de andere traditionele partijen heerste er onder de mannenbroeders nog een vooroorlogs klimaat van Colijniaanse opvattingen en gezagsverhoudingen. Niemand anders dan Jelle Zijlstra had daar zo openlijk lak aan (hij durfde Abraham Kuyper 'stevig neurotisch' te noemen) en wist toch zo hoog te klimmen. Uiteindelijk zou in de AR de christelijke bevlogenheid gaan overheersen, maar ook dat beviel Zijlstra niet: 'Ik heb een hekel aan een dominee die politiek preekt, en aan een politicus die de kansel bestijgt.'

Eigenlijk had hij een hekel aan alle vormen van flauwe kul. In een interview zei hij: 'Het echte regeren wordt in rust en stilte geboren. Niet als je vijf hoogzwangere loodgietertassen om je heen hebt staan.' En aan zijn mémoires vertrouwde de amateur-organist toe: 'Ik ben ervan overtuigd dat Johann Sebastian Bach belangrijker voor de mensheid is dan J.M. Keynes en Karl Marx. Als deze heren nog slechts stof voor schriftgeleerden bieden, zal Bachs muziek nog klinken.'

"Jelle zal wel zien"

Zijlstra werd de eerste premier die in een oudejaarsconference (toen nog uitsluitend op de radio!) van Wim Kan uitgebreid in een lied op de hak werd genomen. Het lied "Jelle zal wel zien" werd op single uitgebracht, maar werd pas een echte hit toen Johnny Hoes er begin 1967 een carnavalskraker van maakte. De single stond zes weken in de top 40 en bereikte een zevende plaats als hoogste notering.

Beluister HIER de originele versie van Wim Kan. HIER is de carnavalsversie van Johnny Hoes te beluisteren.