Voedselvoorziening tijdens de oorlog

Al voor de oorlog, tijdens de crisis in de jaren dertig, waren in Nederland producten schaars geworden. Suiker ging bijvoorbeeld al in oktober 1939 al op de bon. Het bonnensysteem was bedoeld om hamsteren tegen te gaan en het beschikbare voedsel gelijkmatig over de bevolking te verdelen.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog gingen steeds meer producten op de bon. Om voorlichting te centraliseren werd in februari 1941 het “Voorlichtingsbureau van den Voedingsraad” opgericht. Directe aanleiding waren tekorten in verse groenten en fruit, en daaruit voortvloeiende geruchten dat er vitamine C-gebrek zou ontstaan.

De centralisatie van de liefdadigheid was door de Duitsers al eerder ter hand genomen. Daartoe werd op 22 oktober 1940 de Stichting Winterhulp Nederland opgericht. De doelstelling van Winterhulp was “om de in het bezette Nederlandsche gebied levende behoeftige Nederlandsche staatsburgers zonder aanzien des persoons hulp en ondersteuning te verschaffen". De steun bestond uit waardebonnen en goederen als levensmiddelen, kleding etc. Aanvankelijk kregen Joden ook steun, maar die hulp stopte al snel.

Omdat Winterhulp van meet af aan als een nazistische organisatie werd beschouwd, weigerden veel Nederlanders om aan de (veelal NSB-)collectanten te geven. Ondanks, of misschien wel dankzij, de propaganda die in kranten en in de bioscopen voor Winterhulp gemaakt werd. De inkomsten van de Winterhulp bestonden verder uit: loterijen, 5% van de winst van bedrijven, en een inhouding van 1% op lonen van werknemers.

Ook de distributie wordt gecentraliseerd. Iedere Nederlander krijgt een distributiestamkaart waarin de bonnen verzameld worden. Er zijn allerlei verschillende bonnen voor verschillende producten. In de kranten en op affiches kan men zien welke bonnen wanneer geldig zijn. Winkeliers moeten de ingeleverde bonnen weer inleveren. Pas dan krijgen ze weer recht op nieuwe voorraad.

Het systeem wordt steeds ingewikkelder, en de voorraden steeds geringer. Toch zorgt de distributie ervoor dat de mensen niet ondervoed raken, of in de kou komen te zitten. Pas in de beruchte hongerwinter gaat het helemaal fout.

Om nijpende tekorten zoveel mogelijk vóór te zijn, wordt de bevolking opgeroepen zuinig met voedsel en energie om te gaan. Negen spotjes die in 1943 werden gemaakt voor vertoning in de bioscopen, zijn bewaard gebleven. U kunt ze hieronder bekijken.

Directe aanleiding tot de Hongerwinter is de Spoorwegstaking. Na een oproep van Radio Oranje op 17 september 1944, met codebericht:"De kinderen van Versteeg moeten onder de wol", legden 30.000 personeelsleden van de NS het werk neer. Als represaillemaatregel mag er van de Duitsers geen voedseltransport meer plaatsvinden naar het westen. Zo stokt de voedselvoorziening in het westen van het land. Al gauw wordt het voedseltekort in de Randstad nijpend. Er is ook bijna geen brandstof meer, en dus niks om op te koken.

Over de Hongerwinter maakte Andere Tijden in 2013 een uitzending. Die kunt u hieronder bekijken.