75 jaar na de Wannsee-conferentie

Al in "Mein Kampf" schreef Hitler in 1924: “Indien men het rassenvraagstuk en daarmee de Joden-kwestie niet volkomen onder de knie heeft, zal men ook de Duitse natie niet meer op de been kunnen helpen.” Feitelijk zette Hitler daarmee de discussie op gang die uiteindelijk zou leiden tot wat in het Duits de “Endlösung” is gaan heten: de definitieve oplossing van wat voor de nazi’s het “Joodse vraagstuk” was.  “Endlösung”, een term die al bestond sinds de 19e eeuw, werd door Adolf Eichmann als eerste gebruikt om er de systematische vernietiging van alle Joden in Europa mee aan te duiden.

Op 31 juli 1941 schreef Hermann Göring, die door Hitler al in 1938 belast was met de „Gesamtlösung der Judenfrage“, aan Reinhard Heydrich: "In aanvulling op de aan u reeds overgedragen decreet van 24 januari 1939, namelijk de taak, het Joodse vraagstuk door middel van emigratie of evacuatie zo snel mogelijk op te lossen,  instrueer ik u hierbij om alle noodzakelijke voorbereidingen te treffen voor een algehele oplossing (“Gesamtlösung”) van het Joodse vraagstuk in de Duitse invloedssfeer in Europa.”

Om aan Göring’s opdracht te voldoen, organiseerde Heydrich de destijds uiterst geheime Wannsee-conferentie, die plaatsvond op 20 januari 1942 in de aan de Wannsee bij Berlijn gelegen Villa Marlier. De genodigden kwamen bijeen om te spreken over een 'definitieve oplossing' voor het 'Jodenvraagstuk' (Endlösung der Judenfrage). De bijeenkomst begon om 12.00 uur en duurde minder dan twee uur.

Voor Heydrich stond vast dat de Joden op efficiënte wijze moesten worden uitgeroeid. Tijdens de conferentie werd de term “uitroeien” niet daadwerkelijk gebruikt, maar werd er, zoals eufemistisch gesproken over “evacueren”. In de loop van de conferentie werd besproken hoe dit het meest effectief zou kunnen worden aangepakt. Zo werd gesproken over het gebruik van het gifgas Zyklon B, dat uiteindelijk ook gebruikt zou worden in de meeste concentratiekampen.

Sommige deelnemers aan de conferentie verzetten zich tegen een zo grootschalig georganiseerde genocide. De jurist Wilhelm Kritzinger pleitte voor massale opsluiting. Zijn collega Wilhelm Stuckart bepleitte een massale sterilisatie. Uiteindelijk wist Heydrich alle deelnemers over de streep te halen, en men stemde eenstemmig in met de vergassing van en moord op de Joodse bevolking in de door Duitsland gecontroleerde en nog te controleren gebieden.

In maart 1947 ontving Robert Kempner, hoofdaanklager in het Wilhelmstraßenproces, een verzameling dossiers van het ministerie van Buitenlandse Zaken uit de periode van Joachim von Ribbentrop. Onder de stukken bevond zich een exemplaar van de strikt geheime notulen van de Wannsee-conferentie. Deze notulen, en de vertaling ervan, waren de eerste berichten over deze bijeenkomst die naar buiten kwamen. Ooit hadden dertig exemplaren van de notulen bestaan. Alle andere exemplaren waren voor het einde van de oorlog vernietigd. De complete notulen zijn hier te lezen.