De dag na de verkiezingen

Jan Janson van het softwarebedrijf Groenendaal BV wordt opgevoerd als de man die de stemcomputer programmeerde. Dat is niet waar: een team van de fabrikant Nedap zelf, onder leiding van Henk Steentjes, heeft begin jaren 90 de besturingssoftware van de meest gebruikte stemcomputer geschreven.

Rectificatie
Op verzoek van het bedrijf heeft TNO het apparaat, inclusief software, vervolgens getest en gecertificeerd. Maar Nedap was een apparatenbouwer, en met enkel een apparaat kan je niet het hele verkiezingsproces uitvoeren: het invoeren van de kieslijsten, het optellen per gemeente van de totalen van alle stemcomputers (zoveel stemlokalen, zoveel stemcomputers), het berekenen van restzetels, etc. Daarvoor werkte Nedap samen met het softwarebedrijf Groenendaal, feitelijk niet meer dan drie ZZP’ers: Jan Groenendaal, Anne Hoeflaak en  Jan Janson. Tot zover de rectificatie. Maar er is nog iets interessants.

Nooit gecontroleerd
In Nederland beslist het ministerie van Binnenlandse Zaken welke stemmiddelen een gemeente mag gebruiken. Concreet: ambtenaren van het ministerie lieten begin jaren negentig aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten weten dat de nieuwe stemcomputer van Nedap door TNO was getest en goed bevonden, en dus kon worden gebruikt.

Maar de software van Groenendaal BV voor het verzamelen van de stemmen en het berekenen van de einduitslag, van welke verkiezingen tot 2007 dan ook, is nooit gecontroleerd. Niet door TNO of enig ander testinstituut.

Terwijl het hier om een cruciaal onderdeel van het verkiezingsproces gaat. Want ook alle hoofdstembureaus, de centraal stembureaus van de provincies en de Kiesraad gebruikten de software van Bureau Groenendaal om de stemmen te verzamelen en de einduitslag te berekenen. Alleen Jan Janson en zijn twee partners wisten hoe die software, waarmee de macht in Nederland jarenlang verdeeld werd, werkte.

Onbegrensd vertrouwen
Dat vonden de drie ZZP’ers van Groenendaal BV zelf ook wel merkwaardig. Sterker nog: ze hebben de kwestie zelf verscheidene malen bij het ministerie  aangekaart. Was het misschien niet beter dat de overheid deze software in eigen beheer zou nemen?

Maar de jaren negentig waren de jaren van het onbegrensde vertrouwen niet alleen in computers, maar ook in marktwerking. En het ministerie wilde niet een bedrijf bevoordelen, ook al was het feitelijk monopolist in Nederland.

En zo kon het gebeuren dat Jan Janson en zijn partners jarenlang als enigen wisten of verkiezingen in Nederland correct verliepen. Ook nadat Rop Gonggrijp c.s. in 2007 de stemcomputer van tafel wisten te krijgen, bleven gemeenten de zogenaamde ISS-software van Bureau Groenendaal gebruiken. In 2009 heeft het bedrijf Procura Verkiezingen het bedrijf van Jan Groenendaal, Anne Hoeflaak en Jan Janson overgenomen.