De familiegeschiedenis van Jules Deelder

Een woelige en omstreden vorm van visserij is de walvisvaart. Ook de Nederlanders hebben hier meerdere eeuwen aan meegedaan. Na een proefexpeditie in 1612 naar de eilandengroep Spitsbergen krijgt de Noordse Compagnie in 1614 het alleenrecht op de Nederlandse walvisvaart in de Noordelijke IJszee.

Rondom Spitsbergen, vanuit kleine sloepen, jagen de Nederlanders op de walvissen. Ze proberen de huid van de dieren te doorboren met werpharpoenen die verbonden zijn aan hun bootjes. Zodra ze raak schieten, zijn de vissers met hun boot verbonden aan de walvis. Er volgt een wilde en gevaarlijke uitputtingsslag, waarna de vissers de walvis kunnen doden.

De uitvalsbasis van de Nederlanders is het kleine, onbewoonde eiland Amsterdam dat onderdeel is van Spitsbergen. Hier slachten ze de gevangen walvissen en verwerken ze het vetweefsel in traankokerijen. Naast walvistraan verdient de compagnie ook veel geld aan het vlees en de baleinen, waarvan de Nederlanders bijvoorbeeld korsetten maken.

In 1642 verliest de Noordse Compagnie haar alleenrecht op de walvisjacht. Maar andere Nederlandse walvisvaarders krijgen niet lang de kans om te profiteren van de visserij. Zo’n dertig jaar later is de walvispopulatie rondom Spitsbergen nagenoeg uitgeroeid.

Van noord naar zuid
De walvisvaarders gaan door in andere wateren, maar het succes wordt nooit meer zo groot als rondom Spitsbergen. Uiteindelijk kunnen de Nederlandse walvisjagers de internationale ontwikkelingen van vloten met harpoenkanonnen en zelfs volledige walvisfabrieksschepen niet meer bijhouden. In 1873 eindigt de jacht.

Toch is dit niet het definitieve einde. Na de Tweede Wereldoorlog is in Nederland een grote schaarste aan vetten en oliën. De walvisvaart wordt hierdoor weer aantrekkelijk. Met een eigen walvisfabrieksschip en een kleine vloot vangschepen mengt Nederland zich vanaf 1946 weer in de walvisvaart. Dit keer in de Zuidelijke IJszee waar nog veel walvissen rondzwemmen.

Om een herhaling van de situatie in de Noordelijke IJszee te voorkomen houdt vanaf 1946 een speciale internationale commissie de walvisvaart in de gaten. Deze Walvisvaartcommissie moet voorkomen dat de diersoort uitsterft. Na twee decennia op zee krijgen de Nederlandse walvisvaarders te horen dat ze hun vangst moeten inperken om dat de walvispopulatie te erg krimpt. Hierdoor stopt Nederland definitief met de walvisvaart.

Een pijnlijke nederlaag in de zeevaartgeschiedenis van Nederland is de Slag bij Kamperduin. Voor de kust van het Hollandse plaatsje Camperduin vindt op 11 oktober 1797 de confrontatie plaats tussen een Nederlandse en een Britse vloot.

Nederland is op dat moment al twee jaar bezet door de Fransen. De revolutionairen uit Frankrijk hebben de zeven provinciën omgevormd tot de Bataafse Republiek en houden officieel de touwtjes in handen. De Nederlanders raken hierdoor ook verzeild in de revolutionaire oorlogen die de Fransen voeren, onder andere tegen het Britse koninkrijk.

Blokkade
Frankrijk voert in 1797 dus het commando over de Nederlandse vloot en haar bemanning, maar kan daar nauwelijks van profiteren. De oorlogsschepen zitten namelijk opgesloten in de havens van Texel en Den Helder, omdat een Britse vloot de Noordzee blokkeert.

Wanneer de blokkadevloot in oktober 1797 plotseling terugkeert naar Groot-Brittannië geven de Fransen het commando om uit de havens te varen en aan te vallen. Zodra de Britten doorkrijgen dat de Nederlandse vloot is uitgevaren ondernemen ze actie. Ze varen onmiddellijk terug naar de kust van de Bataafse Republiek.

De slag
De twee vloten ontmoeten elkaar zo’n dertig kilometer voor de kust van Camperduin. De Nederlanders beschikken over een nipte meerderheid in schepen en vuurkracht, maar tactisch gezien zijn ze benadeeld. Zo waait de wind de verkeerde kant op, heeft de bemanning erg lang stil gezeten en hanteren de Britten een slimmere aanvalstechniek.

De nederlaag betekent voor Nederland een verlies van ruim 500 mensenlevens en 11 schepen. Bovendien nemen de Britten honderden krijgsgevangen mee naar hun eigen land. Zelf verliest Groot-Brittannië meer dan 200 mensen. Het is het resultaat van de grootste slag tussen Groot-Brittannië en Nederland tijdens de Franse revolutionaire oorlogen.