Hoeveel vragen had u goed?

A. De Gooische Stoomtram die ongevallen veroorzaakte waarbij in totaal 117 doden vielen
B. Een NSB’er uit Bussum die in de oorlog zeker 60 Joden aanbracht bij de Duitsers
C. Een lustmoordenaar die in de jaren tachtig zes vrouwen in Hilversum en Baarn vermoordde

Geen lustmoordenaar, zoals 56 deelnemers dachten, of een Jodenverrader in de Tweede Wereldoorlog. De Gooise moordenaar was een tram, die tussen 1881 en 1939 reed tussen Amsterdam en Huizen: de Gooische stoomtram. De op kolen gestookte tram denderde door de rustige Gooise dorpen en veroorzaakte daar 117 dodelijke ongelukken. Op een kwade dag in 1927 botste hij in Laren op tram 10, waarbij een heel gezin omkwam.  

A. De inbeslagname van levende theeplanten door de British India Company bij de verovering van Kanton in 1841
B. De ontdekking in 1851 dat de Chinezen een giftige kleurstof aan hun export-thee toevoegden
C. De stichting van de eerste theeplantage in 1867 in het voor thee zeer geschikte Ceylon

Slechts 44 (!) mensen wisten dat het Chinese monopolie op thee werd verbroken door de onthulling dat Chinezen giftige kleurstoffen aan de blaadjes toevoegden - voedselschandalen hebben blijkbaar een lange geschiedenis in het land.

Twee eeuwen lang dronken de Britten alleen thee van de planten die groeiden in China. De Britten kochten het daar in ruil voor opium, maar ze wilden hun eigen thee verbouwen in India, dus trok de Schotse botanist Robert Fortune getooid met vlecht China in. Hij leerde er alles over thee en smokkelde planten, thee-experts en zaden het land uit.

Bovendien ontdekte hij dat de Chinezen de thee groener maakten met blauwe en gele giftige kleurstoffen. Deze werden prominent opgesteld in de Wereldtentoonstelling van 1851: een goede reden voor de Britten om hun eigen thee te gaan verbouwen en drinken.  

A. De inzet van koloniale troepen door Frankrijk tijdens de Eerste Wereldoorlog en de bezetting van het Rijnland
B. Het Verdrag van Versailles
C. Het afvoeren van alle steenkool uit het Rijnland door de geallieerden, bij wijze van herstelbetaling

Nee, het was niet het afvoeren van steenkool uit het Rijnland zoals 154 deelnemers dachten. De zwarte schande - schwarze Schmach - was de Duitse hetze tegen de inzet van troepen uit Afrika tijdens de Eerste Wereldoorlog en de bezetting van het Rijnland daarna. De Duitsers beschuldigden de soldaten van verkrachting, bandeloosheid en het verontreinigen van Duits bloed. En ook de Engelsen en Amerikanen deden een racistische duit in het zakje.

A. Ze hadden overspel gepleegd
B. Ze waren lesbisch
C. Ze hadden een abortus ondergaan

Dit wisten de meeste deelnemers. In het ‘Manifest van de 343’ in de Nouvel Observateur bekenden onder anderen schrijfster Francoise Sagan, filosofe Simone de Beavoir en actrices Jeanne Moreau en Catherine Deneuve dat zij een abortus hadden ondergaan. Abortus was nog steeds strafbaar, maar aan een collectieve vervolging waagden de autoriteiten zich niet.

De campagne, die na een grap van Charlie Hebdo het ‘Manifest van de 343 sletten’ werd genoemd, kreeg navolging in Duitsland (met onder andere Romy Schneider) en in de VS (Barbara Tuchman en Susan Sontag) en droeg bij aan een liberalisering van de abortuswetgeving.

A. Het was de eerste oorlog waarin een Aziatisch land won van een Westerse grootmacht
B. Het was de eerste oorlog die op grote schaal verslagen werd in krantenartikelen en fotografie
C. Tijdens de oorlog stierven meer soldaten door een pokkenepidemie dan aan het front

Na de eerste grote oorlog van de twintigste eeuw moest Rusland invloed in Mantsjoerije afstaan aan Japan. Dat hadden meer dan vierhonderd deelnemers goed.  De Japanse overwinning bracht een hernieuwd zelfvertrouwen en bewustzijn met zich mee in de omringende Aziatische landen, wat in de jaren daarna leidde tot de uitbraak van nationalistische revoluties en opstanden.

1. De historicus moet laten zien hoe het eigenlijk was
2. De jarenlange omgang met de cultuurgeschiedenis maakt een man aristocratisch van zin
3. Geschiedenis is filosofie, gebaseerd op voorbeelden.
4. Weinig dingen gebeuren op het juiste tijdstip, en de rest gebeurt helemaal niet; de gewetensvolle geschiedschrijver verbetert deze fouten

A. Herodotus (ca. 485 v. Chr. - ca. 425 v. Chr.)
B. Dionysius van Halicarnassus (60 v. Chr. - 7 n. Chr.)
C. Leopold von Ranke (1795 - 1886)
D. Johan Huizinga (1872 - 1945)

1c - 2b - 3a - 4d
1d - 2c - 3b - 4a
1c - 2d - 3b - 4a

A. Een groep Duitse U-boten zag een een Italiaans troepentransport aan voor de Britse vloot; drie schepen waren getorpedeerd voordat ze hun vergissing inzagen
B. Om hem niet in Duitse handen te laten vallen, werd de vloot van de Vrije Fransen op bevel van Churchill vernietigd
C. De Fransen zagen hun kans schoon de Algerijnse onafhankelijkheidsbeweging te decimeren

Het grootste deel van de sterke Franse vloot lag aan de kust van Algerije. Ondanks Franse verzekering van het tegendeel was Churchill bang dat de schepen in Duitse handen zouden vallen. In Operation Catapult werden Franse schepen in Britse havens bezet, en de schepen bij Algerije een ultimatum gesteld.

De partijen kwamen er niet uit en op 3 juli 1940 om 16:56 uur openden de Britten het vuur. Het was prijsschieten: de Franse vloot lag in een kleine baai en kon niet ontsnappen. Dit leidde tot grote spanningen tussen de oude bondgenoten.

A. Van de machine waarmee men op het klassieke toneel een god liet neerdalen, die het toneelstuk tot een einde bracht
B. Van de ballista’s van Scipio waarmee hij het onoverwinnelijke leger van Hannibal kon verslaan in 202 v. Chr.
C. Van de ‘Magische God’, de god van de christenen onder keizer Augustus die wonderen zou verrichten

Deze vraag was voor de meeste deelnemers niet moeilijk.  De term deus ex machina komt uit het klassieke Griekse en Romeinse theater. Daar kon plotseling een god ten tonele verschijnen, die het verhaal tot een einde bracht. Het ‘machina’ was de toneelmachinerie die nodig was om de acteur tevoorschijn te laten komen.

A. Het zijn spullen die Spanjaarden hebben meegeroofd bij een plundering van Durgerdam
B. Dit is koopwaar uit een VOC-schip dat in brand vloog voor Durgerdam
C. Het zijn prijzen van een loterij ten bate van slachtoffers van een brand in Durgerdam

Het waren kennelijk verleidelijke alternatieven, de plundering en het VOC-schip. Maar op deze prent staan toch echt de prijzen die te winnen waren bij een loterij. Het is een oude traditie in Nederland om het nuttige met het aangename te verenigen, dus organiseren we loterijen om goede doelen te financieren.

Het goede doel was in dit geval de kapel in Durgerdam,  tevens vergaderplaats van het dorpsbestuur en dorpsschool. Op 6 mei 1687 ging hij, samen met het grootste deel van het dorp, in vlammen op. De loterij was een groot succes: na het herbouwen van de kapel bleef er nog 20.000 gulden over.

A. In 717 door het tweede Arabische kalifaat
B. In 914, door Noormannen die via de Oost-Europese rivieren in de Zwarte Zee waren beland
C. In 1204, door kruisvaarders die eigenlijk onderweg waren naar Jeruzalem

In 1202 trokken een kleine tienduizend  kruisvaarders naar Venetië, met als doel daar in te schepen en eindelijk Jeruzalem, verloren na de tweede Kruistocht, te heroveren. Maar halverwege sloeg de Vierde Kruistocht linksaf, om zich te bemoeien met een dynastiek conflict in Constantinopel.

Uiteindelijk werd de stad in 1204 veroverd, en dagenlang geplunderd - het begin van het einde van het Byzantijnse Rijk. C is dus het goede antwoord, zoals maar liefst 440 lezers wisten.  

A. Hij werd verraden en gekruisigd door de Romeinen
B. Hij werd uiteindelijk verslagen en gedwongen een bestand te tekenen
C. Zijn opstand leidde tot de onafhankelijkheid der Bataven

91 mensen dachten dat de opstand van Julius Civilis uiteindelijk leidde tot de onafhankelijkheid van de Bataven. Maar dat is hem niet gelukt. Weliswaar boekten zijn troepen aanvankelijk grote successen, maar de Romeinen gaven zich niet zomaar gewonnen. Met een groot leger trokken ze naar het noorden. Uiteindelijk moest Civilis zich overgeven - en op dit punt breekt het verslag van Tacitus af. Wat er verder met Civilis gebeurd is, weten we daarom niet.

A. Er was een grote zinkmijn
B. Het was een belastingparadijs
C. Het was het favoriete jachtterrein van beide koninklijke families

Het Koninklijk Huis heeft nogal een reputatie op jachtgebied, want 72 deelnemers dachten dat we Moresnet niet kwijt wilden vanwege de kwaliteit van de lokale hertenstand. Maar dat was niet het geval.  In het kleine staatje lag de rijkste zinkmijn van Europa.

Na lang beraad werd op het Congres besloten het gebied met de zinkmijn onder gezamenlijk bestuur te houden. Dit Neutraal Moresnet werd populair als vluchtplek voor dienstplichtigen, en als gok- en belastingparadijs, tot het na de Eerste Wereldoorlog definitief werd ingelijfd bij België.  

A. Ze konden aanspraak maken op de titel ‘Koning van Bohemen’
B. Het waren voorvechters van een onafhankelijk Slowakije
C. Ze zijn om het leven gekomen door defenestratie: uit het raam werping

Bij een defenestratie wordt iemand uit het raam gegooid, in Tsjecho-Slowakije een populaire manier om met tegenstanders af te rekenen. Bij de beruchte Eerste Praagse defenestratie sneuvelde het stadsbestuur dat in 1419 weigerde aanhangers van de theoloog Jan Hus vrij te laten. In 1948 werd minister van Buitenlandse Zaken Jan Masaryk dood onder een raam gevonden, en de Russische journalist Ivan Safronov viel uit een raam op de vijfde verdieping van het gebouw waar hij woonde - overigens beweerden de autoriteiten bij beiden dat het om zelfmoord ging. 




A. Ze zijn door de gemeente opgeroepen om gevallen bladeren op te vegen
B. Ze moeten helpen bij het inzaaien van gewassen in parken en plantsoenen
C. Ze zijn figuranten in de fascistische speelfilm Eigen Huis en Tuin

De opmerkzame lezer zag dat de kinderen harken vasthouden, en kon daarmee antwoord A al wegstrepen. 126 inzenders dachten dat hier opnames werden gemaakt voor een fascistische speelfilm. Maar we zien hier een actie van het Rijksbureau voor Voedselvoorziening in Oorlogstijd, dat moest zorgen dat er in Nederland genoeg eten was, onder meer door het inzaaien van gewassen in parken en plantsoenen.  

A. Kikkererwten, geit, opium, sla
B. Sla, geit, kikkererwten, opium
C. Opium, geit, sla, kikkererwten

Kikkererwten (11.000 bc), geit (10.000 bc), opium (4.000 bc), sla (2680 bc)

A. De sportzaal - de vrouwen waren daar te schaars gekleed
B. De kunstzaal - hier trad Emilie Ambre op, een voormalig minnares van haar vader
C. De kiesrechtzaal - het vrouwenkiesrecht was nog niet wettelijk erkend

Vanwege het eeuwfeest van de Nederlandse monarchie in 1913 vonden er allerlei herdenkingen en festiviteiten plaats. Ook de vrouwenbeweging zag haar kans schoon om een tentoonstelling te organiseren. . De vrouw 1813-1913 moest laten zien wat vrouwen in de afgelopen honderd jaar hadden bereikt, en was met bijna 300.000 bezoekers een groot succes.

Koningin Wilhelmina bezocht hem zelfs twee keer. Maar van de minister mocht ze de ‘kiesrechtzaal’, gewijd aan het vrouwenkiesrecht, niet bekijken, omdat het vrouwenkiesrecht nog niet wettelijk geregeld was, zoals 274 inzenders wisten.

A. De veerman die diende als boodschapper tussen de watergeuzen en de burgemeester van Den Briel
B. De veerman die tijdens de Tweede Wereldoorlog geallieerde piloten in veiligheid bracht via de Biesbosch
C. Het hoofdpersonage uit de bekende serie Wie betaalt de veerman?

De meeste inzenders kennen hun klassieken. Van veerman Coppestok hoorden de watergeuzen in het voorjaar van 1572 dat er geen Spanjaarden in Den Briel gelegerd waren. De geuzen stuurden Coppestok naar de burgemeester, met het verzoek de stad over te geven, maar wachtten zijn besluit niet af en namen de stad in op 1 april 1572, in naam van de prins.

A. De stad wilde geen protestanten binnen zijn muren
B. Johan Blaeu had Piacenza in zijn stedenatlas voor de Grand Tour afgedaan als ‘lelijck’
C. Ze waren bang voor besmetting door de pest

Een kleine honderd inzenders dachten nog dat Johan Blaeu de inwoners van Piacenza dodelijk had beledigd. Maar dat was niet het geval. In 1663-1664 heerste er een pestepidemie in Amsterdam. Er vielen 25.000 doden, ruim tien procent van de stadsbevolking overleed.

De Italiaanse stad Piacenza vaardigde in november 1663 een ban op Amsterdam uit. Wie in Amsterdam en omliggende gebieden was geweest, mocht Piacenza niet in. Op het invoeren van handelswaar uit Amsterdam stond zelfs de doodstraf.  

A. Een schandaal rond het Bitburger bier, dat niet aan het Reinheitsgebot bleek te voldoen
B. Het bezoek van bondskanselier Kohl en president Reagan aan de militaire begraafplaats bij Bitburg: hier lagen SS’ers begraven
C. Het aftreden van de burgemeester van Bitburg die een Stasi-spion bleek te zijn

In 1985 herdachten bondskanselier Kohl en president Reagan gezamenlijk dat Duitsland zich veertig jaar eerder had overgeven. Kohl wilde ook aandacht besteden aan de Duitse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, door met Reagan de militaire begraafplaats bij het stadje Bitburg te bezoeken. Hier lagen zowel Amerikaanse- als Duitse soldaten begraven.

Reagan stemde in met het bezoek, maar  Amerikaanse media ontdekten dat bij Bitburg SS’ers begraven lagen. Er ontstond grote ophef in de Verenigde Staten. Het bezoek aan de begraafplaats ging door, maar de staatslieden bezochten ook voormalig concentratiekamp Bergen-Belsen.

A. Protestanten in de zuidelijke Nederlanden die weer katholiek werden onder Spaanse bezetting
B. Bestuurders uit de Bataafs-Franse tijd, die in het kersverse Nederlandse Koninkrijk een prominente positie bekleedden
C. Nederlanders die na mei 1940 lid werden van de NSB

De term ‘windvaan’  komt van de Franse term ‘ girouettes’. Dit waren ambtsdragers die tijdens de revolutieperiode in elk regime meedraaiden. De Fransman Charles-Maurice de Talleyrand is het schoolvoorbeeld van een windvaan: hij werkte onder andere voor Lodewijk XVI, Napoleon I, Lodewijk XVIII, Karel X en Lodewijk Filips. In totaal ‘draaide’  hij maar liefst 12 keer. In Nederland werd de term gebruikt voor ambtsdragers uit de Bataafs-Franse tijd die in het koninkrijk van 1815 aanbleven.  

A. Ca. 20%, alleen volwassen mannen met burgerrecht
B. Ca. 55%, alle inwoners die een onafhankelijk inkomen hadden
C. Ca. 80%, elke man of vrouw die in Athene geboren was

Athene wordt gezien als de voorloper van onze moderne democratie. Maar hoe democratisch was de stadstaat eigenlijk? Wel 500 inzenders wisten dat dat best tegenviel. Slechts 20% van de inwoners van Athene mocht namelijk stemmen; alleen volwassen mannen met burgerrecht. Vrouwen, kinderen, slaven en metoiken (immigranten) hadden geen stemrecht.

A. Johan Rudolf Thorbecke in 1867, door Willem III die een pesthekel aan hem had
B. Pieter Jelles Troelstra, vanwege het uitroepen van de revolutie in 1918
C. Dirk Jan de Geer in 1947, vanwege zijn bereidheid om samen te werken met nazi-Duitsland

Nee, het was niet Troelstra die zijn titel moest inleveren - die was hem nooit toegekend, zoals 86 lezers dachten.. Dirk Jan de Geer kreeg wegens zijn lange staat van dienst in 1933 de eretitel Minister van Staat. In 1939 keerde hij terug in de politiek met  het kabinet De Geer II. Maar De Geer was van mening dat er vrede gesloten moest worden met nazi-Duitsland en vertrok tijdens de oorlog zelfs uit Londen naar bezet Nederland.

In oktober 1947 werd hij  veroordeeld tot een jaar voorwaardelijke gevangenisstraf vanwege opzettelijke benadeling van de staat. Ook werd hij ontslagen als Minister van Staat en moest hij zijn Nederlandse onderscheidingen inleveren.  

A. Zwitserland, het land was rijk genoeg
B. Spanje, vanwege de dictatuur in het land
C. Italië, vanwege de communisten die in de regering zaten

Italië, dachten meer dan honderd inzenders. Maar het goede antwoord is Spanje, dat niet mocht deelnemen aan het Marshallplan vanwege de omstreden dictatuur van Franco. Toen Spanje in de Koude Oorlog een agressief anti-communistisch beleid ging voeren kreeg het land vanaf 1951 financiële hulp van de Verenigde Staten, maar niet in het kader van het Marshallplan.

A. Vanwege zijn ongebruikelijk heldere antwoorden op Kamervragen
B. Vanwege zijn rapport ‘Openheid Openbaarheid’, waaruit de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB) zou voortkomen
C. Vanwege zijn regelmatig optreden als lintjesknipper

Charismatisch en energiek was ARP-politicus Barend Biesheuvel, wat hem de bijnaam Mooie Barend opleverde. Maar hij stond ook bekend om zijn inspanningen voor een transparante overheid: hij was voorzitter van de Commissie Heroriëntatie Overheidsvoorlichting. Uit het eindrapport van deze commissie, Openheid openbaarheid, kwam de ‘Wet Openbaarheid van Bestuur’ (WOB) voort.

Na Biesheuvels overlijden in 2001 zei Frits Korthals Altes, voorzitter van de Eerste Kamer: ‘Het is de vraag of ons land ooit een zo aanspreekbaar, toegankelijk en transparant openbaar bestuur zou hebben gekregen, zoals wij dat sedert de jaren zeventig kennen, als Barend Biesheuvel die pioniersarbeid niet had verricht.’

A. Een illegale universiteit, onder meer voor vrouwen, in eind-negentiende-eeuws Warschau
B. De opleiding voor KLM-piloten in de jaren dertig
C. Een vliegtuig waarin studenten in de jaren zestig les kregen in de Australische outback

KLM-piloten werden niet opgeleid aan de Vliegende Universiteit, studenten in Polen wel. Eind negentiende eeuw stond Warschau onder controle van het Russische Rijk, dat een beleid van russificatie voerde. Om de Poolse jeugd - zowel mannen als vrouwen - toch onderwijs te laten volgen binnen de traditie van de Poolse wetenschap, werd de Vliegende Universiteit opgericht. De colleges werden gegeven op verschillende locaties, die regelmatig veranderden, om te voorkomen dat de Russische autoriteiten studenten en docenten zouden arresteren.