Alle bleekneusjes naar buiten

Aansterken in de natuur
Aan het eind van de negentiende eeuw zijn de omstandigheden bar en boos in grote steden als Rotterdam en Amsterdam. Het is slecht gesteld met de hygiëne en kinderarbeid is nog aan de orde van de dag.  Particulieren, vaak onderwijzers en artsen, zetten zich in voor het welzijn van ziekelijke kinderen. Ze richten vakantiekolonies op waar arme stadskinderen, ook wel bleekneusjes, kunnen aankomen en aansterken.

Onderwijzer Arie Cornelis Bos richt in 1901 met de Amsterdammer A. Kerdijk en Rotterdammer G.L. Zwartendijk het Centraal Genootschap voor Kinderherstellings- en Vakantiekolonies op. Het eerste opvanghuis opent in 1905 in Egmond aan Zee en is al snel een succes. In 1907 wordt het koloniehuis ‘Kerdijk’ geopend en in 1910 opent ook ‘Zwartendijk’.

Aan de kust en in de bossen schieten de vakantiekolonies als paddenstoelen uit de grond, iedere zuil heeft al snel een eigen kinderherstellingsoord.

Voor een periode van zes weken of drie maanden kunnen kinderen van vier tot twaalf jaar gratis naar een van deze kolonies om aan te sterken. Dit op aanraden van de schoolarts.

De oorden zijn aanvankelijk geheel afhankelijk van giften en inzamelingsacties. De overgebleven archiefbeelden zijn dan ook voornamelijk gemaakt ter promotie van de huizen. Na de Eerste Wereldoorlog besluit de Rijksoverheid de vakantiekolonies te subsidiëren.

Streng regime
Bij aankomst worden de kinderen eerst met groene zeep goed gewassen en op luizen gecontroleerd. Gewichtstoename is het hoogste doel van het verblijf in de vakantiekolonie. Het ontbijt bestaat dan ook uit een staalpil en flink bord havermout. De kinderen moeten net zo lang blijven zitten tot het bord op is. Een nare ervaring voor veel bleekneusjes. 

De dagen in de vakantiekolonie verlopen strak gereguleerd: er wordt op vaste tijden gegeten, gerust en bewogen. Ochtendgymnastiek en lange wandelingen behoren tot de orde van de dag. Ook het slapen wordt streng gereguleerd. De bleekneusjes gaan op vaste tijden naar bed en slapen op hun rechterzij, om het hart te ontlasten.

Terwijl de bleekneusjes aansterken, wordt deze volkskinderen ook iets van beschaving bij gebracht. De organisaties hopen dat de kinderen het nieuw aangeleerde (hygiënische) gedrag mee naar huis nemen.

De ervaringen van de bleekneusjes lopen sterk uiteen. De een heeft een fantastische tijd, de ander houdt er traumatische ervaringen aan over. Het is vaak voor het eerst dat de kinderen ver van huis zijn en sommige kinderen zijn ongelukkig en hebben heimwee. Wekelijks schrijven de bleekneusjes brieven naar huis met potlood. De leiding gumt geregeld de nare voorgevallen en het klagen over heimwee eruit.

Aansterken na de hongerwinter
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verlaten duizenden mensen hun huizen terwijl anderen langdurig in kelders verblijven, vaak met zeer weinig voedsel en geen gelegenheid zich te wassen. Als de bevrijding eindelijk een feit is, treffen de soldaten in de getroffen gebieden mensen aan in een ontredderde staat: verwaarloosd, uitgehongerd en ziek.

Nederlandse kinderen die verzwakt zijn geworden door de hongerwinter worden in 1945 naar binnen- en buitenlandse vakantiekolonies gestuurd om aan te sterken. Twee commissies houden zich bezig met deze kinderuitzendingen. De ‘Nationale Commissie tot uitzending van Nederlandsche kinderen 1945’ is gevestigd in den Bosch. In Londen bemoeit ‘Netherlands Government Children Committee’ zich met de zaak.

Zo’n 30.00 kinderen worden naar het buitenland vervoerd: 9500 naar Zwitserland, 9300 naar Groot-Brittannie, 6000 naar Denemarken, 3200 naar Belgie en 2400 naar Zweden, 350 naar Frankrijk.

Niet alle kinderen die op een of andere manier geleden hebben, kunnen op korte termijn worden uitgezonden. De gezamenlijke commissies hebben de artsen, die de kinderen moeten selecteren, regels gegeven. Uitgezonden mogen worden: 
- kinderen die door de oorlogsomstandigheden in meerdere mate hebben geleden, 
- kinderen die herstellend zijn van acute ziekten, 
- kinderen met ondervoeding, 
- kinderen met nerveuze verschijnselen als angst en slapeloosheid. 

Er is nog een voorwaarde waaraan de kinderen moeten voldoen. Zij mogen niet uit een gezin komen dat tijdens de oorlog ‘fout’ is geweest. Dat betekent dat vader niet aangesloten mag zijn geweest bij de NSB of bij het Arbeidsfront en dat hij de Winterhulp niet mag hebben ondersteund. Er is een aantal kinderen om die reden afgewezen, ook al hadden ook zij de uitzending dringend nodig.

Zenuwpeesjes
Met de verbetering van de levensomstandigheden in de jaren vijftig neemt het aantal lichamelijk zwakke kinderen af. Deze maken plaats voor de ‘zenuwpeesjes’. Dit zijn nerveuze kinderen, slechte eters en kinderen met problemen thuis. Allen met de indicatie ‘nervositas’, ofwel zenuwzwakte.

Gedurende de jaren zestig nemen de inkomsten uit collectes af en de zorg en hulpverlening komt meer bij het gezin te liggen. In 1972 komt er dan ook een einde aan de overheidssubsidie en daarmee een einde aan de vakantiekolonies.