De geschiedenis van de grapdag

De geschiedenis van 1 april is voor historici moeilijk te onderzoeken, omdat er pas in de achttiende eeuw gedetailleerd over de grapdag wordt gesproken in geschreven bronnen. Tegen die tijd is de 1 apriltraditie al een wijdverspreid gebruik door heel Noord-Europa. Hoe kan een traditie die gevierd wordt in zo veel verschillende Europese culturen niet meer genoemd zijn in de geschreven bronnen?

1 april wordt rond 1500 voor het eerst in de bronnen genoemd, maar deze vermeldingen zijn vaak erg vaag en ambigue. Opmerkelijk is dat 1 april niet wordt genoemd in het werk van Shakespeare, terwijl hij een schrijver is die grappenmakers juist verheerlijkt. 1 april is kortom qua geschiedenis een wat mysterieuze feestdag .

De jaarwisselingstheorie
Volgens een bekende theorie ontstaat de bijzondere betekenis van 1 april wanneer paus Gregorius XIII in 1582 opdraagt om de Franse kalender te wijzigen naar de Gregoriaanse kalender. Voor die tijd wordt nieuwjaar gevierd van 25 maart tot 1 april. Met de verandering van het kalendersysteem wordt nieuwjaar verplaatst naar 1 januari. Mensen die dit vergeten of die het nieuwe kalendersysteem weigeren te aanvaarden krijgen bijvoorbeeld uitnodigingen voor niet gehouden feestjes of grappige presentjes.

Dat dit bovenstaande verhaal klopt is onwaarschijnlijk, de 1 aprilgrap wordt voor het eerst vermeld in een Franse bron in 1508, dus al voor die tijd.

Ontstaansgeschiedenis per land
De geschiedenis van 1 april gaat dus tenminste terug tot het begin van de zestiende eeuw, maar omdat het verschijnsel zo wijd verspreid is kan het ook nog ouder zijn. Vaak worden er per land nationale gebeurtenissen aangevoerd als begin van de traditie. Of deze verklaringen waar zijn, is nog maar de vraag: sommige theorieën zijn waarschijnlijk zelf ooit als aprilgrap verzonnen en leiden tot op de dag van vandaag een hardnekkig leven. Bovendien kunnen alle losse, nationale ontstaansgeschiedenissen niet verklaren waarom 1 april zo wijdverspreid gevierd wordt.

Zo denkt men in Nederland nog vaak dat de grappenmakerij begonnen is met de inname van Den Briel door de watergeuzen op 1 april 1572. Deze inname is geen geplande operatie, maar meer een toevallige samenloop van omstandigheden. De geuzen, die eigenlijk onderweg zijn naar Texel, komen door de ongunstige wind terecht in de wateren bij Brielle.

Daar worden ze benaderd door de lokale veerman, Jan Pieterszoon Coppelstock, die hen informeert dat er slechts een klein Spaans garnizoen in de stad aanwezig is. Daarop bestormen de watergeuzen de stadsmuren en veroveren Den Briel. In de opstand tegen Spanje is dit de eerste keer dat Spaans grondgebied in Nederlandse handen valt. De inname van Den Briel wordt door vele dan ook gezien als het echte begin van de Tachtigjarige Oorlog, want zoals het gezegde gaat: ‘Op 1 april verloor Alva zijn bril’. 

1 aprilgrappen bij Polygoon en op tv
Vanaf de negentiende eeuw worden er aprilgrappen in kranten gemaakt, en later nemen ook andere media, zoals het Polygoonjournaal, deze traditie over. Zo wordt in 1958 bericht dat er in Zuid-Limburg een nieuw onderaards grottenstelsel is ontdekt. Journalisten stromen vanuit het hele land toe om de ontdekking te bekijken. Wanneer er een kist wordt gevonden met een oude steen erin, is de opwinding groot. Maar de tekst die op de oude steen tevoorschijn komt, laat zich raden.

De eerste 1 april grap op de Nederlandse televisie vindt plaats in 1961. Het NTS-journaal bericht dan dat de veerboot Enkhuizen-Stavoren door Friese actievoerders is gekaapt. Vanuit de lucht is de veerboot gefilmd, waarop duidelijk leesbaar de tekst "handen af van Fryslân" staat.

De NTS maakt in 1969 nog een succesvolle grap. De verslaggever kondigt aan dat een groep controleurs op 1 april met speciale apparatuur het land in zal gaan om zogenaamde ‘zwartkijkers’ op te sporen, mensen die hun kijk- en luistergeld niet hebben betaald. In het item vraagt de verslaggever aan een controleur of mensen de controle kunnen ontduiken. De controleur antwoordt dat dat niet mogelijk is, tenzij mensen de moeite nemen om hun televisie in te pakken met aluminiumfolie. Binnen de kortste keren zitten veel winkels zonder aluminiumfolie. Nederland is massaal in de grap getrapt.