De Aarde Beeft

De gaswinning in Groningen is inmiddels na 60 jaar stopgezet en we weten allemaal wel waarom. Je zou haast vergeten dat het eind jaren vijftig juist allemaal heel positief begint. In 1959 wordt onder het land van boer Boon uit Kolham het dan grootste gasveld van Europa gevonden. Het wordt de motor van de Nederlandse welvaartstaat. Veel minder bekend zijn de eerdere en niet zo succesvolle boringen bij Thesinge. Pas in de jaren '80 blijken er ook zorgwekkende kanten aan de zo lucratieve gaswinning te zitten en worden, ook dan al, scheuren aangetroffen in Groningse huizen. De zorgen gaan eerst nog vooral over de sterke bodemdaling boven het gasveld en leveren het eerste Groningse protestlied op: 'We zakken, we zakken, geen mens houdt dat nog tegen', zo waarschuwen de Tuutjefloiters. Ook klokkenluiders trekken aan de bel, zeker als de eerste aardbevingen komen. Maar zij worden niet gehoord, niet serieus genomen. Hans Roest van Staatstoezicht op de Mijnen ziet hoe zijn dienst met steeds minder personeel moet toezien hoe de problematiek juist veel groter wordt. Economische belangen wegen zwaar. En uiteindelijk trilt en beeft het flink in de Groningse bodem met de beving van Huizinge in 2012 als voorlopig hevigste beving ooit.

Lang voordat het gas werd aangeboord werd een andere brandstof uit de grond gehaald: turf. Aan het turf heeft Groningen voor een belangrijk deel het landschap te danken: lintdorpen aan kanalen die speciaal voor het vervoer van het turf zijn gegraven. Maar er komt meer ‘goud’ uit de Groningse grond. De provincie is sinds het eind van de 19e eeuw grootleverancier van graan. Op het vlakke Groninger land zie je ze van verre opdoemen: de grote herenboerderijen van de rijke graanboeren. Onderaan de sociale ladder staan de landarbeiders, mannen die het land van een grote boer bewerken. Ook de vrouw en kleine kinderen werken in vakanties en tijdens oogsttijd geregeld mee. Grote verschillen tussen rijk en arm. Niet voor niets ontstaat hier later de ‘rode driehoek’, zoals de communistische dorpen Finsterwolde, Beerta en Nieuweschans vaak worden genoemd. In deze aflevering aandacht voor herenboeren en arbeiders, ras-Groninger Johan Remkes en de betekenis van een andere ras-Groninger: activist Fré Meis. Winfried Baijens spreekt met een teler van nog meer Gronings goud: aardappelen. Een aflevering over rijk en arm, de aard van de Groninger, ‘woordkarigheid’ en Groningen als wingewest.

Oud-profvoetballer en schrijver Jan Mulder is er duidelijk over: Den Haag laat Groningen al jaren in de steek. De regering blijft doof voor de problematiek in Groningen en de Groningers schreeuwen niet hard genoeg. Maar als je verder teruggaat in de tijd blijken er wel degelijk grootse en ambitieuze plannen te zijn gemaakt om de Groningse geplaagde economie te stimuleren en om banen te scheppen. Delfzijl moet in de jaren 60 worden omgetoverd tot de Europoort van het Noorden, de PTT verhuist naar Groningen-stad voor extra werkgelegenheid in de dienstensector en een militair NAVO-depot zorgt voor de nodige banen in Ter Apel. Allemaal onder regie van Den Haag, maar toch ook niet allemaal zo succesvol als gehoopt. Haagse ambtenaren weigeren met de PTT mee te verhuizen en veel industrie blijft weg uit Delfzijl. Daar worden zelfs hele dorpsgemeenschappen van de kaart geveegd om ruim baan te maken voor industrie. Tot de dag van vandaag biedt Delfzijl op meerdere plekken een troosteloze aanblik. Maar zangeres Jetta Post wil Winfried Baijens overtuigen van de lichtpuntjes. De grootse aardbevingsherstel-operatie kan voor de havenstad best wel eens heel positief uitpakken...

De wethouder, de schade-expert en de bewoners, ze zijn het er in deze aflevering allemaal over eens: het vertrouwen in de overheid is geknakt. De afhandeling van de aardbevingsproblematiek heeft geleid tot ongelijkheid en willekeur. Waar de ene bewoner de scheuren in zijn huis vergoed krijgt, geldt dat voor de buurvrouw niet. Terwijl hele rijen woningen worden gesloopt en vervangen worden door duurzame nieuwbouw kijkt de overkant van de straat toe. Zij woonden in identieke woningen, maar door een ander opname-moment van de overheid geldt de sloop-nieuwbouw niet voor hen. “Daar word je ziek van,” aldus de wethouder. De ongelijkheid leidt ertoe dat buren met de rug naar elkaar staan. Buurtbarbecues zijn zeldzaam geworden. Volgens singer-songwriter Erwin de Vries zitten de scheuren niet alleen in de muren, maar ook in de mensen. En zie dat maar eens op te lossen. Ranomi Kromowidjojo keert terug naar het zwembad van haar jeugd en ook komt de geschiedenis van de Eemshaven in deze aflevering aan bod. De start was veelbelovend, maar vervolgens kwam er decennia lang geen industrie op gang. Nu heeft de haven de wind mee; zij voeren de energietransitie aan. Maar hoe denken de Groningers hier over?