De giftige wapens van Saddam Hoessein

Na de invasie in Irak in 2003 bleek het allemaal reuze mee te vallen met de voorspelde hoeveelheid massavernietigingswapens in Irak. Een decennium eerder, bij de Eerste Golfoorlog in 1991, had Saddam Hussein deze wel degelijk. In de oorlog met Iran had de dictator al meerdere malen bewezen het gebruik van chemische wapens niet te schuwen. En ook in eigen land, zoals in Halabja werd mosterdgas en zenuwgas ingezet, tegen burgers, vrouwen en kinderen.

Het gevaarlijke wapenarsenaal is in de jaren ’80 door Irak opgebouwd met behulp van vele westerse landen en bedrijven. Maar als Irak in 1990 buurland Kuweit binnenvalt, wordt de steun teruggedraaid. Onder dwang van economische sancties van de VN Veiligheidsraad moet het regime zich ontdoen van alle massavernietigingswapens die het bezit. Speciale wapeninspecteurs gaan onder de naam UNSCOM in 1991 het land in om te controleren dat dit ook gebeurt. Het zou een klus van maanden worden, niet jaren. Zo was de verwachting.

Al bij de eerste inspecties blijkt Irak bij de ontwikkeling van een kernwapenprogramma veel verder gevorderd dan internationaal gezien bekend was. Wat biologische wapens betreft vertelt Irak dat er enkel geëxperimenteerd is met bijvoorbeeld antrax, maar slechts op zeer kleine schaal. De meeste chemische wapens zijn gefabriceerd op een groot complex ten noorden van de hoofdstad Bagdad, het Muthanna State Establishment. Dit complex is tijdens de eerste Golfoorlog veelvuldig gebombardeerd.

Muthana kon jaarlijks tot 3.000 ton aan chemische strijdgassen produceren. René Olivier, als TNO-expert mee met de eerste inspecties van het terrein, zag een levensgevaarlijke chaos op het gebombardeerde terrein. “We zagen kapotgeschoten bunkers, grote voorraden chemische stoffen in erbarmelijke staat. In zeecontainers die bij 40, 50 graden stonden met roestende vaten met chemicaliën erin. Het was duidelijk niet bedoeld om lang op te slaan, maar om snel in wapens te gieten en te gebruiken.”

De vernietiging van de duizenden tonnen mosterdgas en zenuwgassen is een nooit eerder vertoonde klus, vooral vanwege de slechte staat waarin de gassen zijn opgeslagen. Zo’n 16.000 chemisch geladen granaten worden met een inventieve oplossing leeg gemaakt, door met kleine explosiefjes een gaatje te forceren in de ontstekingskop. De operatie staat onder leiding van de Nederlandse Luitenant Kolonel Cees Wolterbeek. “We moesten ter plekke een aanpak verzinnen. Toen we de truc met de explosiefjes onder de knie hadden, vernietigden we grote hoeveelheden granaten per dag.”

Terwijl in 1994 de meeste chemische wapens vernietigd zijn, is het steeds duidelijker dat het biologische wapenprogramma van Irak groter moet zijn dan het land heeft aangegeven. Wapeninspecteur Jan Rozing maakt zich op om ook naar Irak te gaan en daar inspecties te doen in fabrieken waar kippenvoer gemaakt zou worden. “Je komt in een technologisch hoogwaardig complex in de woestijn, bewaakt door gewapende soldaten in wachttorens. Je weet dat de hele ruimte veel te geavanceerd is voor een kippenvoerfabriek, maar je vindt maar geen bewijs.”

In 1995 vlucht Kamal Hassan Hussein, de schoonzoon van Saddam, het land uit. Kamal leidde de geheime wapenprogramma’s en dreigde nu om gevoelige informatie openbaar te maken. Kort na zijn vlucht wijzen de Irakezen de UNSCOM inspecteurs op een boerderij van Kamal waar kisten vol met documenten staan. Het bewijs dat Irak al die jaren voor de inspecteurs verborgen heeft gehouden. Het land had wel degelijk een serieus biologisch wapenprogramma, was vergevorderd in het maken van kernwapens en had raketten en op afstand bestuurbare ontstekingsmechanismen ontwikkelend waarmee buurlanden bestookt konden worden.

De kippenvoerfabriek in de woestijn blijkt één van de grootste biologische wapenfabrieken in de wereld te zijn geweest, helemaal leeggeruimd tijdens de Eerste Golfoorlog. Rozing: “Ik denk dat Saddam dat programma verborgen heeft gehouden om zodra de inspecteurs weer het land uit waren in korte tijd over een massavernietigingswapen te kunnen beschikken.”

In 1996 ontdekt een inspectieteam onder leiding van Cees Wolterbeek ook documentatie over een vergevorderd VX programma in een ingestorte bunker op Muthanna State Establishment. VX is het gevaarlijkste zenuwgas en Irak had tot dan toe altijd ontkend over een dergelijk wapenprogramma te beschikken. Het is jaren lang steeds hetzelfde proces geweest. Irak geeft een final, full and complete verslag van hun wapenprogramma. UNSCOM ontdekt bewijzen voor nog niet gerapporteerde onderdelen van dat programma en Irak schrijft weer een nieuw, final and complete verslag. Uiteindelijk heeft Irak er tientallen van geschreven. Wel is het de inspecteurs duidelijk dat het land voor ruim 90% is ontdaan van massavernietigingswapens. Alleen het volledige bewijs, de 100% wordt niet gehaald. Wat wordt er nog verborgen gehouden?

De inspecteurs worden steeds achterdochtiger. In de presidentiële paleizen, grote gebouwen met vele bijgebouwen, wil UNSCOM ook inspecties doen. Maar dit gaat Saddam Hussein veel te ver. In 1998 wordt alle medewerking met de inspecteurs, die in de ogen van het regime spionnen van de CIA zijn opgezegd. Irak wordt daarop gebombardeerd in de operatie Desert Fox, door Engelse en Amerikaanse vliegtuigen en kruisraketten. Tot aan 2002 zijn er geen inspecteurs meer in het land geweest. Pas in de tweede Golfoorlog in 2003 wordt voor iedereen duidelijk dat Irak toch echt effectief was ontwapend tijdens de UNSCOM missie.

Research en tekst: Maarten Blokzijl
Regie: Matthijs Cats

Uitzending: do 20 feb 2014, 21.25 uur, Nederland 2.