Waken over Kernkoppen

“Nu er echter rekening moet worden gehouden met fall-out, kan worden gesteld dat de voorbereide evacuatieplannen weinig zin meer hebben (…)”, schrijft de provincie Drenthe in 1972 aan Gerrit Hensens. De burgemeester van Havelte krijgt de brief als hij de provincie vragen heeft gesteld over een evacuatieplan voor zijn gemeente. Immers, precies in zijn gemeente ligt een kleine Amerikaanse basis –een ‘site’- waarvan het vermoeden is dat er kernkoppen liggen opgeslagen. Officieel wordt het nooit bevestigd, “onofficieel ook niet”, zegt toenmalig wethouder Piet Tiddens. Maar in hetzelfde dossier in het archief van de gemeente Havelte, nu onderdeel van de nieuwe gemeente Westerveld, lezen we een stuk uit de Drentse en Asser Courant van 1972. Daarin schrijft Relus ter Beek, die twee decennia later minister van Defensie zal worden, dat het bekend is dat het Nederlandse leger beschikt over zowel raketten als straaljagers die met atoomlading kunnen worden uitgerust en dat het dus niet hoeft te verbazen dat er ergens in het land kernkoppen liggen opgeslagen.

Ook de Vereniging van Dienstplichtige Militairen schrijft erover. Op pagina twee van de Site-Brochure uit 1988 lezen we: “Eén op de vijf dienstplichtigen moet een keer naar Havelte of ‘t Harde om daar een week lang speciale munitie te bewaken. Dat die speciale munitie uit kernkoppen bestaat, is een publiek geheim.” Verderop in de brochure somt de VVDM nog eens op welke kernwapens Nederland heeft. In Havelte staan de lanceerinrichtingen waarmee de nucleaire Lance-raketten kunnen worden afgevuurd. “De ongeveer 50 kernkoppen voor de raketten liggen op de site van Havelterberg”, stelt de brochure op pagina 5. Een klein dorp, in de zuidwesthoek van Drenthe, onderdeel van de toenmalige gemeente Havelte.

Dat de beveiliging van de site een serieuze zaak is, blijkt wel als Andere Tijden spreekt met Charles Ruffolo. De Amerikaan diende drie keer op de basis in Havelterberg, van eind jaren ’70 tot de sluiting begin jaren ’90. Enthousiast schetst Ruffolo hoe de basis onderdeel was van de verdediging van West-Europa, van de NAVO-troepen uit verschillende landen die op de Duitse laagvlakte als eerste de Russen moeten tegenhouden. Als alles heeft gefaald en de vijand op zo’n 35 kilometer is, worden de raketten vanaf Havelterberg afgeschoten. De raket is een korte afstandsraket, met een niet al te groot bereik. De lading heeft een ongeveer even groot bereik. Eigenlijk vernietig je jezelf, op het moment dat je de raket afvuurt. Twintig jaar na de Koude Oorlog is de spanning van toen nog maar moeilijk te begrijpen.

“Stomvervelend!”, noemt Peter Koens het. Koens was als kortverband vrijwilliger (KVV-er) een aantal keren verantwoordelijk voor de dertig dienstplichtigen die de buitenrand van het terrein bewaakten. Vierentwintig uur per dag liepen de jongens met een doorgeladen Uzi. Er gebeurde nooit wat, maar ze hadden te maken met de strengste protocollen. Op het binnenterrein zaten de Amerikanen, daar kwamen de Nederlanders niet. Dan een hek en daar omheen liepen de Nederlanders wacht. Onverwacht en volkomen ongebruikelijk landt er op een dag een helikopter naast het terrein. Koens brengt zijn mannen meteen in volledige paraatheid. Als hij van de schrik bekomen is en zich afvraagt wat dit voor een gekke situatie is, stapt de piloot uit. ‘Een Amerikaan. Met een landkaart in zijn hand. Verdwaald”, klinkt Koens nog steeds verbaasd. Koens vertelt de piloot dat hij echt niet op die plek kan landen. “Er liggen hier nu dertig mannen met doorgeladen Uzi’s op je gericht, wat ben je aan het doen vent?!”, herhaalt Koens zijn woorden van toen.

Het was een helikopter die eigenlijk op weg was naar de nabijgelegen Johannes Postkazerne, herinnert oud-wethouder Tiddens zich. In zijn gemeente ligt in de jaren tachtig een kazerne en de opslag is zijn gemeente in de jaren ’80 doelwit van protesten. Tiddens vond het maar lastig, geeft hij toe. De jaarlijkse demonstratie op Tweede Kerstdag kon hij nog wel hebben, maar de maandelijkse protesten voor de poort bezorgden de gemeente toch een hoop werk. Eén van de organisatoren van toen is Han Horstink. “Omdat Woensdrecht voor veel mensen uit het noorden toch wel erg ver was, organiseerden we een demonstratie in de buurt. Dat was de kernkoppenopslag in Havelterberg”, aldus Horstink. De initiator van de toenmalige actiegroep “De Steen Wijkt” uit het naburige Steenwijk is zelf nog eens in een Sinterklaaspak over het hek geklommen, bekent hij lachend. “Alles om de aandacht te vestigen op de aanwezigheid van die dingen”, verklaart Horstink zijn opmerkelijke acties van toen.

Een paar jaar eerder in die jaren ’80 probeert Wilke Schram voor het interkerkelijk vredesberaad IKV te inventariseren waar de kernkoppen liggen. Het boekje ‘Opslag en transport van kernwapens’ uit 1982 doet verslag van zijn zoektocht langs de gemeenten. Op vragen of de gemeente contact heeft gehad met (Amerikaanse) autoriteiten over de site, of op de hoogte is handboeken met betrekking tot de veiligheidsprocedures met betrekking tot kernwapens krijgt hij zo weinig mogelijk antwoord. Toch vindt hij, als hij nu zijn boekje nog een terugleest, dat hij toen opmerkelijk gedetailleerde informatie boven water kreeg.

Een serieuze bedreiging van de opslagbasis is er nooit geweest, zegt de oud-burgemeester. “Maar dat weet je van tevoren ook niet”, geeft hij toe. In de afgelopen twintig jaar is de Koude Oorlog afgelopen, de basis ontmanteld en zijn de kernkoppen verplaatst. Alleen een uitkijkpost op een zandvlakte op de grens met de hei herinnert nog aan deze plek in de geschiedenis. Mevrouw Tiddens laat nu op het terrein de hond wel eens uit.

Tekst en research: Rob Bruins Slot
Samenstelling en regie: Gerda Jansen Hendriks

Uitzending: do 20 mrt 2014, 21.30 uur, Nederland 2.