Veldslag in Tubbergen

Gerard Stamsnieder kan eind jaren 60 niet wachten tot ook in Tubbergen de ruilverkavelingsplannen doorgaan. Hij loopt met zijn koeien over zandweggetjes van zijn ene stukje grond naar het andere, de melkkar achter de auto gehangen. “Ja, ik was wel aan verkaveling toe.”

Willen de boeren rond de Twentse dorpjes Tubbergen en Geesteren meedoen in de moderniseringsgolf die de rest van Nederland doormaakt, dan moet er wat gedaan worden. Er is voor Tubbergen een ruilverkavelingsplan aangevraagd door de provincie en gemeente. De plannen zijn uitgewerkt door de Cultuurtechnische Dienst, zoals dit in heel Nederland gebeurde. De landeigenaren in het gebied mogen voor de plannen gaan stemmen.

In de plannen is rekening gehouden met het groene karakter van het landschap. Om de kap van houtwallen te compenseren en de mogelijkheid tot recreatie te vergroten wordt op sommige landbouwgronden bosbouw gepland. Dit tot woede van de boeren. Mevrouw Niemeijer vertelt hoe haar schoonfamilie met eigen handen heidegrond heeft ontgonnen. “Je moest je grond inleveren en daar tekenden ze dan gewoon wegen op en bos. Wij wisten nog niet wat voor grond we daarvoor terugkregen.”

Weerstand is er altijd wel, maar als Herman Hansen van de Cultuurtechnische Dienst in de zomer van 1971 het stembureau heeft ingericht, wordt hij verrast door woedende boeren die "met het schuim om de lippen" de stemming blokkeren. Hansen is verrast en teleurgesteld als wordt besloten de stemming tot nader order uit te stellen.

De woedende boeren verenigen zich in een actiecomité om de stemming opnieuw te blokkeren. Zij vinden de ruilverkavelingswet onrechtvaardig, omdat tegenstanders geen schijn van kans maken. Een niet uitgebrachte stem wordt automatisch als een stem ‘voor’ beschouwd. Aangezien van de 3000 stemgerechtigden maar 1200 boer zijn, vrezen de tegenstemmers een bij voorbaat verloren strijd. Hun protest richt zich niet op de plannen, maar vooral op de stemmingsprocedure.

De stemronde wordt gepland op 21 december 1971 en de rijkspolitie is opgetrommeld om de zaak in goede banen te leiden. Voor het stemlokaal wordt een tent neergezet en met hekken wordt de ruimte vrij gehouden. De Telegraaf kopt die dag dat een ‘Boerenoorlog op komst’ is waarbij ‘doden kunnen vallen’.

’s Middags beginnen de protesten met geschreeuw en gezang, maar dan trekken landbouwvoertuigen de hekken omver en spuit een giertank de lading leeg over toegesnelde ME’ers. De politie besluit het terrein te ontruimen. Een politieman trekt zelfs zijn een revolver.

De woedende menigte trekt een spoor van vernieling. Ruiten en straatmeubilair sneuvelen. Bij het huis van de burgemeester wordt brand gesticht, maar dit kan tijdig gedoofd worden. Wel raken twaalf mensen gewond, waarvan een agent met een mes in de rug is gestoken. Terugkijkend schamen de tegenstanders van toen zich voor het uit de hand gelopen geweld. Er wordt ook gewezen op toegestroomde jeugd van buiten het dorp, die op zoek is naar rellen.

De stemming wordt wel officieel aanvaard. In totaal zijn er 27 stemmen uitgebracht, waarvan 12 tegen. De rest stemt dus volgens de regels voor. Toch durfde de overheid niet door te gaan met de plannen. Alleen het wegennet en de waterlopen zijn volgens plan uitgevoerd, zij het een paar jaar later. Stamsnieder is teleurgesteld. “Ik heb gelukkig nog wat land met buren kunnen ruilen, anders hadden we het niet gered.”

Tot op de dag van vandaag weet men in Tubbergen en omgeving wie destijds voor was en wie tegen. Ruilverkaveling is in het gebied wel doorgegaan, maar dan zonder inmenging van de overheid. Wel is de ruilverkavelingswet veranderd. Alleen de uitgebrachte stemmen tellen nog. Zo hebben de Tubbergers de democratie geholpen in een strijd waar ze liever niet meer aan herinnerd worden.

Tekst en research: Maarten Blokzijl
Regie: Femke Veltman

Uitzending: do 8 mei 2014, 21.30 uur, Nederland 2.