De werkelijkheid van W.F. Hermans

‘Het boek hangt me langzamerhand de keel uit, de film deed dat altijd al’. Aldus Willem Frederik Hermans, die vermoedelijk alleen staat in zijn mening. Zijn roman “De Donkere Kamer van Damokles” staat als meesterwerk centraal in de campagne ‘Nederland Leest’. De film “Als Twee Druppels Water” is misschien wel de beste Nederlandse film van de vorige eeuw.

“Als Twee Druppels Water” gaat op 21 februari 1963 in première. Vijf jaar eerder is de Donkere Kamer van Damokles verschenen. Regisseur Fons Rademakers ziet er meteen een film in. Hij neemt contact op met Hermans en ze besluiten samen een scenario te schrijven voor de film. Lili Rademakers, de vrouw en assistent van Fons is nauw bij de besprekingen betrokken. “Dat ging best goed. Ze konden het goed met elkaar vinden.” Auteur en regisseur zijn het eens over de grote lijnen en Hermans werkt het scenario verder uit. Hij verzint ook de titel en de bijzondere eindscène. Maar Fons Rademakers vindt het scenario te lang en niet geschikt en hij vertrekt naar Groningen voor overleg met Hermans. “Fons was nog maar net terug uit Groningen of hij kreeg een brief. Van Wim. Laten we het maar niet doen. Fons was in alle staten!”

Rademakers heeft dan al wel contractueel vastgelegd dat hij het boek mag verfilmen en werkt het uiteindelijke scenario zelf uit. Voor de financiering van de film komt hij uit bij een bierbrouwer. Lili Rademakers: “Fons is een aantal industriëlen afgegaan en vond een paar bereid om de film te ondersteunen. Freddy Heineken wilde ook wel, maar dan zou hij het helemaal zelf gaan doen.”

De hoofdpersonen in de film worden gespeeld door één en dezelfde acteur. Rademakers selecteert daarvoor een onervaren acteur van het Rotterdams Toneel, Lex Schoorel “Ik speelde dus een dubbelrol en dat is fantastisch gedaan. Dat staat nog steeds overeind.”

In de film is ook een rol weggelegd voor Nan Los, als liefje van de hoofdpersoon. Los is in de acteurswereld een totale onbekende. Ze werkt op de Heinekenbrouwerij en is op dat moment innig bevriend met Freddy Heineken. Haar meespelen in de film heeft dan ook onmiskenbaar te maken met haar relatie met Heineken. Maar dat het op voorspraak van de bierbrouwer is gebeurd, wordt ten stelligste ontkend door Fons Rademakers. Zijn vrouw hierover: “Fons leerde Nan Los kennen via Heineken en vond haar gewoon de meest geschikte persoon. Ze had iets mondains en dat ontbrak gewoon bij de meeste andere actrices.” Volgens Lex Schoorel zou haar rol een stuk groter geweest zijn als Nan Los een echte actrice was. “In het boek is het een sleutelfiguur, in de film maar een piepklein rolletje.”

De rol van Nan Los in de film wordt wel een stuk groter als Heineken eind jaren 60 besluit dat ‘Als Twee Druppels Water’ niet meer vertoond mag worden aan het publiek. Tot aan zijn dood heeft Freddy Heineken de film opgesloten gelaten in een kluis van het Filmmuseum. Begin 1983 belt de bierbrouwer nog persoonlijk met de Tros om een tv-uitzending die de volgende dag gepland staat tegen te houden. Officieel omdat hij bang is inkomsten mis te lopen als iedereen de videorecorder instelt. Maar de echte reden wordt al bij het eerste uitzendverbod gezocht bij Los. Lili Rademakers: ‘Hun relatie was over en ik denk dat Heineken niet wilde dat iedereen haar dan nog wel in die film kon zien en later zelfs op video kon opnemen.’

Andere Tijden spoorde Los op om haar kant van het verhaal te horen. “Toen de film in première ging kreeg ik een relatie met Gerard van Lennep. Ik was zelfs niet meer in Nederland en heb het niet allemaal gevolgd. Maar dat Heineken dat uit rancune of zo zou doen, ik kan het me niet voorstellen. Kijk, hij kon wel koppig zijn natuurlijk, als hij iets in zijn hoofd had, nou dat ging dat zo. Maar waarom? Ik weet het gewoon niet.”

Lili Rademakers: “Fons dacht dat het door het meisje kwam. Dat was natuurlijk heel vervelend. Ja, het heeft er wel voor gezorgd dat er nog zoveel over die film gepraat wordt natuurlijk, maar wij hadden liever gezien dat hij gewoon vertoond kon worden. Achteraf hadden we er toch wel last van dat Heineken die film heeft gefinancierd natuurlijk.”

Samenstelling en Regie: Reinier van den Hout
Tekst en Research: Maarten Blokzijl