Amerika aan het werk

Prachtig en indrukwekkend, die opkomende zon bij de Fontana Dam. De kenmerkende ochtendmist van de Smokey Mountains, een uitloper van de Appalachen op de grens van de Amerikaanse staten North Carolina en Tennessee. Onderaan de honderdvijftig meter hoge betonnen kolos voelt de mens zich klein, wetende dat het beton een enorme hoeveelheid water tegenhoudt. Als die dam het maar houdt!

Die houdt het wel. Een stuk of dertig mensen op leeftijd schuifelt door de kleine toegangsdeur de dam in. Daar zit een klein commandocentrum dat doet denken aan een James Bond film. De groep krijgt bij uitzondering een blik in het binnenste van de dam. Het is een bijzondere groep. Hun vaders hebben de dam gebouwd of werkten in het dorp dat voor de arbeiders was ingericht. Zij zijn bij de dam geboren of hebben er als jongeren in de geïmproviseerde dorpen op school gezeten. “Voor mij was het mijn vijfde dorp”, zegt Bob Keim. “Als het werk aan een dam klaar was, gingen mijn vader en alle andere arbeiders naar de volgende dam”. Keims vader is civiel ingenieur en wordt al in 1935 betrokken bij de bouw van de eerste dam in de rivier de Tennessee.

De Fontana Dam is de grootste dam in het hele systeem. De vallei strekt zich uit over de staten North Carolina, Tennessee, Kentucky, Alabama, Georgia, Mississippi. Het systeem moet het gebied behoeden voor overstromingen, de energie die de dammen opwekken moeten het Zuiden aansluiten op de elektriciteit en boeren moeten leren beter gebruik te maken van hun uitgeputte landbouwgrond.

President Franklin Roosevelt zet daarvoor in 1933 de Tennessee Valley Authority op. In het kader van de New Deal, zijn verzameling ideeën om Amerika uit de crisis van de jaren ‘30 te halen, sticht hij dit overheidsbedrijf dat nog altijd bestaat en tegenwoordig ook kerncentrales en kolencentrales beheert.

In het achtergebleven Zuiden zorgde de TVA voor vooruitgang en banen, menen de Damkinderen. Net als de New Deal, die zorgde dat Amerika uit de crisis kwam, zo is de heersende mening. “Daar denk ik anders over”, zegt Amity Shlaes, schrijfster van het boek The Forgotten Man (2007) dat een tegendraads licht werpt op de werking van de New Deal. Zij is van mening dat de New Deal zelfs zorgde voor een verlenging van de crisis. “Het smoorde ondernemerschap. De overheid bleef maar geld uitgeven aan banen. Daarvan worden ondernemers niet gestimuleerd en het levert geen besparing op”. De beurs op Wall Street bleef al die tijd onder het niveau van voor de crash van 1929, de werkloosheid blijft hoog. Volgens haar hadden de bestaande energiebedrijven in de Tennessee Valley op termijn ook wel voor de banen gezorgd.

Want er zijn op dat moment al energiemaatschappijen actief in het zuiden. Eén daarvan is Commonwealth and Southern, dat onder leiding staat van Wendell Willkie. Willkie en zijn collega ondernemers zien zich vanaf 1935 geconfronteerd met een staatsbedrijf dat hun bedrijven met goedkope energie uit de markt drukt. Zij zijn daarover zo verontwaardigd dat ze Roosevelt en de New Deal een stroom processen aandoen tot de Hoge Raad aan toe. Willkies kleinzoon David zegt daarover, als Andere Tijden hem in het familiehuis in Rushville, Indiana spreekt, “Mijn grootvader was erg overtuigd van de waarde van waterkrachtcentrales, maar vond niet dat de overheid zich op het terrein van de ondernemer moest begeven”. In een kamer vol relikwieën van de verkiezingen van 1940 stelt Willkie: “Juist TVA stuwde mijn vaders politiek carrière op”.

Want Willkie verliest alle rechtszaken, maar geeft niet op. Hij stelt zich verkiesbaar als presidentskandidaat voor de Republikeinse partij bij de presidentsverkiezingen van 1940. Willkie is ervan overtuigd, zo zegt hij ook tijdens zijn verkiezingscampagne, dat de New Deal het begin van het einde is van de democratie in Amerika. Een hoogleraar rechten noemt het de inauguratie van Federaal Socialisme.

Grote woorden en een sentiment dat we in de huidige campagne weer zien. Een deel van de Republikeinen van dit moment, en dan niet eens het meest rechtse Teaparty-deel, is ervan overtuigd dat de huidige president met zijn ‘Obamacare’ dezelfde kant op gaat. De staat bepaalt en beperkt de burger in zijn keuze. En is daarom stap één op weg naar het socialisme, aldus de Republikeinen. Iets waarvoor de Amerikaan doorgaans allergisch is.

Het vroegere dorp bij de Fontana Dam is in de loop der jaren omgebouwd tot een vakantiepark. Fontana Village doet nu op een jaren ’80-manier gedateerd aan. Het ligt in de middle-of-nowhere, prachtig in het bos, met een spannende slingerweg met meer dan 300 bochten over een lengte van 11 mijl. In het gebied woonden vroeger de Cherokee-indianen. De Damkinderen komen twee keer per jaar uit het hele land samen om oude verhalen op te halen.

Het dorp had een lagere en een middelbare school. Er was een kapper, een winkel, postkantoor, ziekenhuis, alles voor de ruim 5000 arbeiders die aan de dam werkten. Aan de overkant van de straat was het kamp voor de Negers, zoals de Afro-Amerikanen toen nog genoemd werden. Het waren immers de jaren van de segregatie, van de rassenscheiding. “Voor een groot deel bestond hun kamp uit tenten”, vertelt Doris Couch-Clayton wiens vader de manager van de kantine was. “Terwijl Indianen wel bij ons in de houten huizen mochten wonen”.

De Damkinderen verklaren stuk voor stuk een fijne en onbezorgde jeugd te hebben gehad. “Het was één grote speeltuin”, zegt Harvey Welsh die er als jongen altijd op uit. De befaamde wandelroute over de Appalachen loopt over de dam en hij kent de uitgestrekte bossen en het wild dat er leeft op zijn duimpje.

Samenstelling en Regie: Reinier van den Hout
Tekst en Research: Rob Bruins Slot

Uitzending: 4 nov 2012, 21.20 uur, Nederland 2.