Bij de dood van Franco

 “Mijn grootmoeder was bij de ‘Rooien’”, zegt Lino Calle als Andere Tijden hem interviewt voor de aflevering over de gastarbeiders die in de jaren 60 uit het Spanje van dictator Franco naar Nederland kwamen. Calle vervulde een vooraanstaande rol als voorman van de Spaanse gastarbeiders in Nederland. “Mijn grootmoeder werd door de fascisten gepakt, kaalgeschoren en op een muilezelkar door het dorp gereden”, vertelt hij in het Nederlands. “Je moest je schamen als je aan de kant van de Republiek stond.”

Vanuit een land van onderdrukking kwamen de Spanjaarden als gastarbeiders naar het snel veranderende Nederland van de jaren 60. Sommigen maakten gebruik van de vrijheid en verzetten zich vanuit Nederland tegen Franco. Anderen bleven bang.

Sinds het einde van de burgeroorlog in 1939 wordt Spanje geregeerd door "generalísimo" Franco, een dictator van fascistische snit die handig gebruik heeft gemaakt van de verdeeldheid onder zijn republikeinse, socialistische, communistische en anarchistische tegenstanders. Maar economisch gaat het niet goed onder Franco: er heerst armoede en werkeloosheid.

Tegelijkertijd zijn arbeiders in Nederland hard nodig. In 1961 sluiten Nederland en Spanje een overeenkomst die het Nederlandse bedrijven mogelijk maakt Spaanse gastarbeiders naar Nederland te halen. Dit zorgt voor meer rust in Spanje en bovendien wordt er veel geld naar huis gestuurd waardoor de armoede vermindert.

De Spaanse gastarbeiders komen vooral uit de arme streken Andalusië en Extremadura en dragen het verleden uit de burgeroorlog met zich mee. In elk dorp weet iedereen wie "goed" of "fout" was. Met die bagage komen ze in het vrije Nederland van de jaren ’60. Voor sommigen betekent die vrijheid dat ze zich politiek kunnen ontwikkelen. Via vakbonden komen ze op voor hun rechten als arbeider, en acties tegen Franco blijven hier ongestraft. Voor anderen zijn de angst en intimidatie van het regime in Spanje te sterk. Zelfs in een vrij land voelen ze zich beperkt in hun dagelijks leven. Als anderen zich wel manifesteren, zijn ze bang dat ze er op vakantie in Spanje last mee zullen krijgen. “Ik was niet bij demonstraties”, zegt een van de gastarbeiders in de uitzending, “Vanwege de ervaringen in Spanje: je werd verraden door tegenstanders of je eigen mensen.”  De schaduw van de Spaanse burgeroorlog reikt daarmee tot in het Nederland van de jaren ‘70.

Regie: Yael Koren
Research: Rob Bruins Slot, Marjolein Koster

Uitzending: di 10 nov 2015, 21.20 uur, NPO 2.