De Moedermavo

Het is oktober 2012 en in Hoorn is een bijzondere schoolreünie. De aanwezige vrouwen zijn druk aan het praten en halen herinneringen op. Als Dieuw Konijn binnenkomt, valt het stil. De bewondering voor haar is groot: “Dieuw was de oudste, 59 was ze. Het was een kanjer. Ze had een heel groot gezin met twaalf kinderen en ze kwam iedere keer op de fiets door weer en wind. Ze kwam er doorheen: ze was een bikkel!”

Deze vrouwen gaan in 1975 naar de allereerste Nederlandse moedermavo, in het Noord-Hollandse Middenmeer. Anton Remmers, directeur van de plaatselijke Ariënsmavo, komt in 1972 op dit idee wanneer hij van een aantal moeders hoort dat ze eigenlijk weer willen leren. In hun jeugd was het namelijk voor meisjes niet vanzelfsprekend dat zij doorleerden. De meesten gingen gewoon naar de huishoudschool. En voor de oorlog was het voor veel meisjes zelfs al na de lagere school afgelopen, vertelt Dieuw Konijn (95): “Zes klassen, dat was toen normaal. De jongens, die gingen dan wel naar de ambachtschool toe. Maar de meiden niet.” De meiden van toen zijn volwassen in 1975 en willen nu verder leren én een diploma halen. Maar ze zijn óók moeder. Hierdoor is het bestaande avondonderwijs voor deze vrouwen geen optie, omdat ze dan voor de kinderen moeten zorgen.

Remmers wil de moeders op zijn school dagonderwijs aanbieden, omdat hun kinderen dan óók op school zitten. Maar het ministerie van Onderwijs in Den Haag wijst de plannen aanvankelijk af. Volwassenen horen thuis bij het avondonderwijs is de gedachte. Drie jaar lang bestookt Remmers het ministerie met brieven, telefoontjes en bezoeken. Pas als blijkt dat nergens in de wet staat dat avondonderwijs ook per se in de avond gegeven moet worden gaat het ministerie overstag. In augustus 1975 –het Internationale Jaar van de Vrouw- kan de moedermavo eindelijk van start, als 'dag-avondonderwijs voor volwassenen'. 

Hoe groot de behoefte is aan dit tweedekansonderwijs blijkt wanneer Remmers een advertentie plaatst in een aantal kranten voor een informatieavond. De zaal zit tot de nok gevuld met honderden vrouwen uit heel Noord-Holland.

Ruim 130 vrouwen geven zich uiteindelijk op in Middenmeer. De moedermavo blijkt een doorslaand succes. Anderhalf jaar later zijn er al 41 moedermavo’s in het hele land met ruim 6000 leerlingen, en het blijft maar groeien. Er moet flink geïmproviseerd worden, want de financiële middelen zijn beperkt. Geld moet bij elkaar gesprokkeld worden: oude scholen en noodlokalen doen dienst als klaslokaal en voor de leermiddelen zijn ze vaak afhankelijk van de gewone scholen.

De moedermavo staat volop in de aandacht. De Nederlandse pers duikt erop, en ook de Duitse televisie komt naar Middenmeer om uitgebreid verslag te doen van de ‘Mutter auf der Schulbank’. Vanuit het hele land komen er steunbetuigingen naar Middenmeer.

Veel vrouwen in de jaren ’70 denken dat ze niet volop meedoen door hun gebrek aan opleiding. Ze willen hun kinderen kunnen helpen met het huiswerk. Maar ook het diploma zelf, ‘het papiertje’, is belangrijk. Ina van Schagen vertelt: “Voor mij was echt het doel om een diploma te halen en daarmee verder te gaan. Maar er waren ook dames die gewoon voor de algemene ontwikkeling gingen.”

De moedermavo past in het idee van de ‘maakbare samenleving’ door onderwijs. Een belangrijk punt van het kabinet Den Uyl (1973-1977), vertelt Jos van Kemenade, destijds minister van onderwijs: “Er waren een aantal speerpunten: op de eerste plaats verbetering van kansen, met name die van arbeiderskinderen, maar ook volwasseneneducatie en vrouwenemancipatie.”

Ook de tweede feministische golf aan het eind van de jaren zestig speelt een belangrijke rol. Bij de actie 'Marie wordt wijzer!' van de Man-Vrouw Maatschappij uit 1971 en de nota van Joke Smit 'De moeder van Marie kan meer' is scholing een belangrijk thema. Toch zijn de vrouwen van de moedermavo in Middenmeer lang niet allemaal feministen. Natuurlijk, die zijn er ook, maar over het algemeen zijn de moedermavomoeders uit Middenmeer ‘typische’ plattelandsmoeders die gewoon wat willen leren. 

De buitenwereld ziet de moedermavo niet altijd als ‘onschuldig’, waar vrouwen alleen maar een beetje bijleren. Zo vinden niet alle echtgenoten het even leuk; ze zijn bang dat het ten koste zal gaan van het huishouden en dat hun vrouw ze weleens voorbij zou kunnen streven.

“De moedermavo heeft mij veel zelfstandiger gemaakt, veel meer bewust van mijzelf”, vertelt Mieke van Medevoort. Alie Alkema vult dat verder aan: “Wij namen dat thuis niet meer. Van ja en nee, en je enige recht is het aanrecht”. Anderen vertellen over de scheidingen die voorkwamen in de klas, mede door deze mondigheid.

Niet alleen de echtgenoten maken soms bezwaar vertelt van Medevoort: “Mijn jongste dochter kwam alleen thuis en die gaf duidelijk aan dat ze het niet fijn vond. En dat vond ik naar.” Ook vanuit de omgeving krijgen de vrouwen kritiek. Familieleden en de omgeving spreken er vaak genoeg schande van. Van Schagen vertelt over haar schoonmoeder: “Die zei: Ina je bent al getrouwd, je hebt gekozen en Ted heeft z’n bedrijf en nou ga jij naar die moedermavo. Nee, moeder Van Schagen vond het helemaal niets.”

Als de moeders na hun examen een baan gaan zoeken kunnen ze helemaal veel kritiek verwachten. De werkloosheid is in die jaren hoog en als de vrouwen niet hoeven te werken dan moeten ze dat ook vooral niet doen. Ze pikken dan de banen van mannen en jongeren in, is de gedachte.

Omdat veel moeders na hun MAVO-diploma verder willen leren, komen er ook afdelingen voor HAVO en VWO. Maar eind jaren tachtig verschuift het accent steeds meer naar jongvolwassenen als ook jongeren de weg vinden naar dit Voortgezet Algemeen Onderwijs voor Volwassenen(Vavo) om alsnog hun middelbare schooldiploma te halen.

Vanaf 1997 valt het volwassenenonderwijs, dus ook de moedermavo’s, onder de ROC’s (Regionale Opleidingcentra), een bundeling van opleidingen voor middelbaar beroepsonderwijs en educatie voor volwassenen. In deze megascholen ligt de nadruk steeds meer op beroepsonderwijs voor jongvolwassenen en komt de zelfontplooiing voor ouderen steeds meer in het nauw. De kleinschaligheid is definitief voorbij.

Steeds minder moeders gaan nu terug naar school. Het opleidingsniveau van meisjes is tegenwoordig veel hoger. Maar in de jaren ‘70 biedt het moeders een tweede kans. Hoewel veel het bij een MAVO-diploma laten zitten gaan anderen wel door. Zo schopt Konijn het tot de Open Universiteit en ook voor Van Schagen is de moedermavo slechts het begin: ze studeert verder en komt uiteindelijk voor de klas te staan. Zij spreekt voor velen van hen, wanneer ze vertelt: “De moedermavo was echt mijn cadeautje van het leven.”

Samenstelling en Regie: Femke Veltman
Research: Carolien Brugsma, Jori Spitz

Uitzending: 9 dec 2012, 21.20 uur, Nederland 2.