De wreedheid van Bloedploeg Norg

Het is even voor zeven uur in de ochtend als er een auto stopt voor het huis van dominee Geertsema in Dwingeloo. Enkele mannen stappen uit en bonzen op deuren en ramen. De dienstbode is wakker en alarmeert Geertsema. Die blijft kalm en laat haar de voordeur open doen. Een van de mannen herkent ze als Gerrit Sanner, landwachtcommandant uit Diever. Bij hem is ook Klaas Balsma, cafébaas en hulplandwachter. Ze vragen naar Geertsema. De dienstbode begrijpt dat het menens is en probeert Geertsema nog over te halen om te vluchten. Maar dat wijst hij af, te gevaarlijk. Geertsema gaat met hen mee en neemt achterin de auto plaats naast ene Bruulsema uit Beilen, die kort daarvoor is opgepakt.

De vangst is het resultaat van de zoveelste razzia die de Sicherheitsdienst samen met de Landwacht eind 1944 uitvoert. De jacht op verzetsmensen en onderduikers verhevigt naarmate de geallieerde opmars in het Westen vordert. Het is de ultieme poging het Führerbefehl uit te voeren. De wens van Adolf Hitler, uitgesproken eind juli ’44, om in bezette gebieden zoveel mogelijk verzetslieden op te pakken en als het even kan zonder vorm van proces dood te schieten.

De Brink in Diever, een pittoresk plein in het hart van het Drentse dorp. In het 17e eeuwse Schultehuis heeft de Bloedploeg zijn intrek genomen, tegenover in het gemeentehuis zetelt NSB-burgemeester Posthumus en rechts ervan staat het café van Balsma. Zo is het kwaad in Diever geconcentreerd rond de Brink. Het Schultehuis is de uitvalsbasis van Sanner en zijn groep van zeven Landwachters. De meeste van hen afkomstig uit Amsterdam die na Dolle Dinsdag een groep NSB vrouwen en kinderen begeleidden naar Westerbork. Zoals zoveel NSB-ers denken zij daar veilig te zijn. Zo wordt de provincie Drenthe een verzamelplaats van NSB-kader, SD en Wehrmacht. En vormt Diever daarvan een afspiegeling in het klein. 

Ook Geertsema wordt overgebracht naar het Schultehuis. Van hem is bekend dat hij zich in zijn preken tegen de Duitse bezetter keert. Wat men dan nog niet weet is dat hij betrokken is bij het verzet en joodse onderduikers in huis heeft. Vanuit Diever wordt Geertsema overgebracht naar het Huis van Bewaring in Assen.

De Landwacht werd in 1943 opgericht, ‘als ondersteuning van de Nederlandse politie bij het voorkomen van aanvallen op leven en eigendommen van vooraanstaande personen en van overvallen op Distributiekantoren, Arbeidsbureaux, Bevolkingsregisters en andere openbare instellingen.’ Landwachters waren bevoegd ‘personen die zich op verdachte wijze ophouden’ aan te houden en eventuele wapens in beslag te nemen. Daarnaast dienden ze radiotoestellen, illegale kranten en wapens op te sporen.

Hun wapens mochten alleen in noodgevallen gebruikt worden: als ze zelf werden aangevallen, bij personen die een poging tot vluchten deden of bij ‘het breken van gewapend verzet of van elk ander verzet.’ De Landwacht werd uitgerust met jachtgeweren en hun uniform bestond uit een samengeraapte bundeling van NSB uniformen en tweedehands legeruitrusting. Om de linkerarm droegen ze een rode mouwband met daarop de tekst “Landwacht Nederland”.  Dankzij de jachtgeweren kreeg de Landwacht in de volksmond al snel de bijnaam Jan Hagel, tegelijk een verwijzing naar het uitschot waarvoor ze werden aangezien. Veel mensen kregen in het alledaagse leven te maken met de Landwacht en hun vaak willekeurige en brutale optreden maakte hen berucht en bespot.

Direct na aankomst in Diever gaan Sanner en zijn mannen enthousiast aan de slag. Rottenleider De Roos is dan ook zeer verheugd over zijn nieuwe opdracht. In een brief naar huis schrijft hij: “Nog steeds zit ik in Diever op de terroristenjacht, een moordklus zeg. Want het is hier een mooi stelletje. Hoewel alle meest Gereformeerde mensen zijn, zijn het gewoon een stelletje bandieten. We hebben er zwarte handelaren onder van formaat, onderduikers en saboteurs, eentje die Engelse vliegers verborgen had, je ziet dus van alles wat. Van de twintig gevangenen welke wij gemaakt hebben zijn er ongeveer dertien ter dood gebracht. Een formidabel aantal en nog is het niet afgelopen. Je kunt er zeker van zijn dat er nog talrijke volgen. We zijn dan ook de schrik van het dorp en de omgeving.”

Een van die slachtoffers is Harm Pit, een onschuldige man uit Smilde. Pit wordt meegevoerd naar het Schultehuis. Daar probeert hij te vluchten maar wordt door Sanner en Burgman op de Brink doodgeschoten.
Na de oorlog verklaart Sanner dat de medewerking van burgemeester Posthumus zeer welkom was bij het werk dat zij moesten verrichten. Zo kon de Landwacht bij razzia’s gebruik maken van de dienstauto waarbij hij zelf achter het stuur zat. “Posthumus was zeer tevreden over ons. Hij tekende in het Schultehuis op de muur voor ons een doodskop, en zei dan, dat ieder streepje weer een dode was. Toen Harm Pit door ons achter het gemeentehuis was doodgeschoten, heb ik er ook een streepje bij gezet.”

Eind oktober volgt een order uit Assen dat de Landwachters worden overgeplaatst naar Norg, 30 kilometer ten noorden van Diever. Daar betrekt de groep Villa Nijenhof, de voormalige woning van de burgemeester. Ze ontwikkelen een eigen methode om arrestanten aan het praten te krijgen: de badkuipmethode. Arrestanten worden, naakt, geboeid aan handen en voeten en dan in ijskoud badwater onder gedompeld. Net op het moment dat het water de longen in loopt worden ze weer boven water gehaald. Zo nodig wordt de methode herhaald, tot de gewenste informatie wordt verkregen.

Deze methode is zeer succesvol. Hendrik Egberts uit Veenhuizen heeft waarschijnlijk ook deze behandeling ondergaan. De verzetsman, hoofd van het cellencomplex van het Veenhuizer Gesticht, wordt op een mistige decemberochtend door Sanner en zijn mannen gearresteerd. Hij breekt tijdens het verhoor en noemt namen van collega’s. In de gevangenis worden wapens gevonden die bij droppings daar zijn verstopt. Een grote groep gestichtswachters wordt gearresteerd en met Egberts overgebracht naar het Huis van Bewaring in Assen.

Op 11 december 1944 pleegt de Knokploeg Noord Drenthe een overval op het Huis van Bewaring. Ze bevrijden een groep van bijna 30 man. Ook de celdeur van Geertsema wordt geopend. Hij weigert zijn cel te verlaten. Het is zijn door God gegeven taak de achterblijvende medegevangenen te ondersteunen. Midden januari wordt hij, samen met de groep van Egberts, bij elkaar 110 man, op transport gesteld naar het concentratiekamp Neuengamme. Niemand van dit transport overleeft het kamp.

De Bloedgroep, sommigen noemen het Bloedploeg, is een extreem voorbeeld van de ontwikkeling van individuele NSB-ers die aan het eind van de oorlog hun grenzen steeds meer oprekken. Natuurlijk hebben niet alle NSB-ers dezelfde ontwikkeling gemaakt als de leden van deze groep Landwachters.

Maar lidmaatschap van de Landwacht wordt na de oorlog gezien als een zwaar vergrijp en zwaar bestraft. Het lot van Gerrit Sanner, bouwvakker uit Amsterdam, frontsoldaat bij de Waffen-SS en Landwachtcommandant, is daar een voorbeeld van. De leider van de Bloedploeg duikt eind april ’45 onder in Den Haag. Hij duikt pas weer op in het voorjaar van ’46 als hij wordt aangehouden na een inbraak en wordt vastgezet in… Veenhuizen. Daar wordt hij herkend als de leider van de Bloedploeg. Een jaar later is hij berecht, ter dood veroordeeld en in 1947 in Groningen geëxecuteerd.

Tekst en research: Hasan Evrengün
Samenstelling en regie: Hein Hoffmann

Uitzending: 17 mrt 2013, 21.20 uur, Nederland 2.