Van Doarp en Durp

Er wordt wel gezegd dat de hele wereld nu één groot dorp vormt, een ‘global village’. Om te weten hoe het met de buurman gaat, kijk je op zijn Facebook pagina en via het internet onderhoud je contacten met mensen in heel Nederland of zelfs de hele wereld. Sinterklaasinkopen doe je online en voor je dagelijkse boodschappen ben je zeker niet meer afhankelijk van de plaatselijke kruidenier. Er is volop keuze. Veel van wat je koopt komt niet uit Nederland, laat staan uit je eigen dorp.  

Dit lijkt in niets op het dorpsleven tot ver in de jaren zestig. De special laat zien hoe het leven op een dorp in de periode van 1945 tot de late jaren zestig eruit ziet. In deze jaren is het dorp een hechte gemeenschap, waarbinnen alles plaatsvindt. Die paar keren per jaar dat je als kind buiten het dorp komt zijn op één hand te tellen en gelden als bijzondere uitstapjes. Het dorp vormt jouw wereld; een vertrouwde en voorspelbare wereld. Je kent iedereen en iedereen kent jou, of je dat nou fijn vindt of juist benauwend. De dagindeling wordt grotendeels bepaald door de seizoenen en het weer. Verder zorgen de kerkdiensten, protestants of katholiek, en het door de kerk gedomineerde verenigingsleven voor structuur.

Hoewel veel mensen nu naar dit overzichtelijke leven terugverlangen, heeft het ook zijn beperkingen. Veel mensen moeten in de jaren ’50 elk dubbeltje omdraaien om de wekelijkse rekening bij de kruidenier te kunnen betalen. De moestuin, vlees van het door de huisslachter geslachte varken en weckflessen in de kelder zorgen ervoor dat grote gezinnen gevoed kunnen worden. Een ijsje op de jaarlijkse kermis is een uitzondering.  

Geert Mak laat in zijn boek Hoe God verdween uit Jorwerd zien hoe de eeuwenoude structuren op het platteland vanaf eind jaren zestig, begin jaren zeventig verdwijnen. De special brengt ook de eerste tekenen van deze ‘stille revolutie’, zoals Mak het noemt, in beeld: de auto die de zelfbedieningssupermarkt in de stad dichtbij brengt en drie kruideniers, vier bakkers en twee slagers in een dorp overbodig maakt, nieuwbouw voor de stedelingen die in het dorp komen wonen, asfaltering van de zandwegen en de aanleg van elektriciteit. Het is de periode waarin de eerste tekenen van de modernisering zichtbaar worden; soms bedreigend, soms bevrijdend. Het grootste gedeelte van de uitzending laat echter zien hoe het dorpsleven voor de modernisering van het platteland eruit ziet. Juist omdat veel dagelijkse dingen in de structuur van het dorp in de jaren ‘50 in sommige opzichten zo haast onvoorstelbaar anders zijn.  

In de special zullen de herinneringen van twee vrouwen te horen zijn. De een is opgegroeid in een arm protestants gezin in een dorp in Friesland, de ander is de dochter van het hoofd van de school in een katholiek dorp in het zuiden van het land. Hun herinneringen verlevendigen en verduidelijken de archiefbeelden en laten mooi zien hoe zij nu terugkijken op hun dorpsjeugd. Maar natuurlijk staan de archiefbeelden centraal. Een belangrijke bron zijn de films die de zakenman J.W.L. Adolfs in deze jaren heeft gemaakt. Hij maakte meer dan 1500 dorpsfilms die bijna allemaal dezelfde elementen bevatten: portretten van bewoners voor hun huizen, een schoolpleinscène met bokje springende kinderen, een brandweeroefening en aan het einde een optocht met natuurlijk het muziekkorps voorop!

Hoe weten wij hoe het er zestig jaar geleden in een dorp aan toe ging? Hoe kinderen zich na schooltijd vermaakten? Hoe een dag van een huisvrouw eruit zag? Het dagelijks leven in een dorp is nauwelijks terug te vinden in de geschiedenisboeken. De canon van de Nederlandse geschiedenis besteedt er geen letter aan. Toch zijn het juist die kleine dingen, de dagelijkse gang van zaken in een dorp en de veranderingen daarin, die bepalend zijn voor het leven van veel mensen. Er bestaan gelukkig verschillende schrijvers die hun herinneringen aan hun dorpsjeugd hebben vastgelegd. Hoewel geen enkel dorp hetzelfde is en geen enkel mens zich het verleden op dezelfde manier herinnert, ontstaat uit al die herinneringen samen een onmiskenbaar beeld van het leven op een dorp. Een beeld dat niet alleen voor de jaren vijftig en zestig geldt, maar grotendeels ook voor de decennia ervoor. Duik in deze herinneringen aan de spelletjes, de tradities, het dagelijks ritme en de modernisering van het dorp.

Research: Nienke van der Burg
Regie: Femke Veltman

Uitzending: zo 25 dec 2011, 21.00 uur, Nederland 2.
Herhaling: do 29 dec 2011, 14.05 uur, Nederland 2.
Herhaling ingekorte versie: za 13 aug 2016, 21.10, NPO 2.