Het H-woord

Eén van de eerste keren dat het onderwerp op tafel komt is bij de presentatie van het rapport van professor Hofstra in 1978. Hofstra is tijdens het kabinet Den Uyl verzocht onderzoek te doen naar de effecten van de dan heersende enorme inflatie. Als bijvangst stuit Hofstra op de hypotheekaftrek.

Het principe is minder complex dan het lijkt. Inkomen wordt belast, de kosten om dat inkomen te krijgen mogen worden afgetrokken van die belasting. Omdat u uw eigen huis zou kunnen verhuren, ziet de overheid het eigen huis als bron van inkomen. Over de waarde van die bron betaalt u dus belasting: het huurwaardeforfait. Tegelijkertijd zijn de kosten voor die bron van inkomsten, de door u betaalde hypotheekrente dus, aftrekbaar van die belasting.

“Met 35% eigen woningbezit begin jaren ’70 zat Nederland aan de laagste kant van Europa”, zegt Martin van Rooijen. Hij is tijdens het kabinet Den Uyl (1973-1977) staatssecretaris van Financiën. De regering wil graag het eigen woningbezit bevorderen. “Ik heb Den Uyl er dan ook van overtuigd dat we niets moesten doen aan die aftrek”, glimt Van Rooijen. Wel verhoogt dit kabinet het huurwaardeforfait, zonder enige vorm van maatschappelijke onrust.

Aan het einde van de jaren ’70 zijn de huizenprijzen torenhoog gestegen. Maar de markt stokt. En dat is precies het moment dat Hofstra zijn onderzoek oplevert. Er volgt een hevige discussie in de media en het regent bezorgde telefoontjes bij de Vereniging Eigen Huis. Inmiddels is het kabinet Van Agt-Wiegel aangetreden. Dat kabinet zit in haar maag met het rapport. Het denkbeeld dat de regering maatregelen overweegt om de aftrek van de rente te beperken, “zou nadelige consequenties kunnen hebben voor de nieuwbouw en voor eigen woningen”, stelt vice-premier Hans Wiegel in de ministerraad van 10 februari 1978. Het kabinet besluit alleen de maatregelen uit het rapport Hofstra die haar aanstaat over te nemen.

Staatssecretaris van Financiën Ad Nooteboom kijkt in 1979 toch nog eens naar die aftrek. Hij is een outsider, niet geworteld in Den Haag en fiscalist pur sang. De aftrek is terecht, vindt hij, maar moet die wel voor het hele huis gelden? Een dak boven je hoofd is een basisrecht, maar moet dat dan ook een luxe dak zijn? Waar Hofstra iedereen raakt, richt Nooteboom zich op de duurste huizen. Hij stelt voor hypotheken tot 400 duizend gulden aftrekbaar te houden. Alles wat de huizenkoper daarboven leent, geldt als luxe. Aftoppen bij 4 ton, zouden we het nu noemen.

“Zo’n aftopping moet je nooit doen!” roept Van Rooijen nu uit. “Het volgende kabinet schrapt de indexering, het kabinet daarna draait het plafond omlaag en zo ben je in een paar stappen de hele aftrek kwijt”.

In de ministerraad blijken ook de VVD-ers tegen het plan. Wiegel noemt het onaanvaardbaar. ”Ik geloof dat ik dat misschien maar 2 keer ooit in die 4 jaar tegen mijn MP heb gezegd. Dit was er één van.” Nooteboom: “De vergadering werd kort geschorst en in een zijkamertje vertelde Wiegel dat het onaanvaardbaar was. Nou, toen had ik in die vergadering niks meer te zoeken. Toen was het klaar.”

Het kabinet daarna, waaraan de PvdA weer deelneemt, doet opnieuw een poging. In de notulen van de ministerraad van 9 maart 1982 lezen we dat minister van Sociale Zaken Den Uyl zich inmiddels uitspreekt vóór een aftopping. “Het is een algemeen aanvaard inzicht dat de afwenteling van de lasten van duurdere woningen op de fiscus vanuit maatschappelijk oogpunt niet langer aanvaardbaar is”, zo zegt hij. Ook Den Uyl stelt dus al dat het geld van de hypotheekrenteaftrek bij de verkeerde mensen terecht komt. Juist de dure huizen slokken de aftrek op.

PvdA-staatssecretaris Hans Kombrink borduurt vervolgens voort op het plan van Nooteboom. 430 duizend gulden is bij hem nog aftrekbaar, daarboven gaan de criteria van consumptief krediet gelden. “Dat ging niet van een leien dakje, want het lag ook tóen gevoelig, maar het is wel gelukt. En het is de eerste keer dat het Kabinet een voorstel in de Kamer heeft ingediend, om de hypotheekrenteaftrek te beperken.”

Ook dat plan redt het uiteindelijk niet. Kabinet Van Agt-Den Uyl valt en als in het volgende kabinet de VVD weer zit, wordt het voorstel ingetrokken. Premier Lubbers wilde graag Onno Ruding als minister van Financiën. Lubbers: “Hij stelde bij mij als voorwaarde aan het begin van de rit: geen gerommel aan de hypotheekrente.”

J.C. Kombrink, Herziening Wetsontwerp inkomstenbelasting en loonbelasting houdende een beperking van de aftrekbaarheid van renten en schulden in de privésfeer (februari 1982).