De hel in Hotel Polen

“Hotel Polen was gewoon een monument”, vertelt Bert Rietveld met trots. Hij werkt van 1947 tot 1976 in het hotel, eerst als boekhouder en later als directeur. “Het liep van het Rokin aan de ene zijde en liep door tot aan de Kalverstraat. Het was een hotel van enige naam in Amsterdam en het bezat bovendien een bepaalde uitstraling, een grandeur. In de periode dat ik er werkte kwamen er allerlei gasten van een bepaald niveau; rijke families uit de provincies, handelaren en aristocraten van een slag die je tegenwoordig niet meer tegenkomt. Vooral het café-restaurant op de begane grond was prachtig. Daar zag je overdag vaak journalisten of beurshandelaren die in de omgeving werkten. Hans van Mierlo heeft daar zowat het hele partijprogramma van D66 geschreven. Annie M.G. Schmidt schreef er ook graag. Ik zie haar nog zo zitten.”

De tijden veranderen, als ook de wensen van de hotelgasten. Hotel Polen komt in het bezit van het grotere nabijgelegen hotel Krasnapolsky. Maar hotel Polen verandert in de jaren zeventig niet mee met de ontwikkelingen in het massatoerisme. Het café-restaurant is niet langer winstgevend en wordt gesloten. De ruimte op de begane grond wordt verhuurd aan ledermeubelenfirma Inden. Het is volgens Rietveld het begin van het einde van het beroemde Hotel Polen. Hij verlaat het hotel en ‘chef de recepcion’ Han de Jong wordt bedrijfsleider.

In 1977, in de nacht van zondag 8 mei op maandag 9 mei, verblijven er 105 gasten in het hotel. Op de eerste verdieping is de keukenhulp om 06:00 uur bezig met het ontbijt, wanneer hij ziet dat er “een beetje rook” uit de keukenlift komt. Hij besluit de nachtportier te roepen. De nachtportier is de enige andere werknemer die op dat moment aanwezig is in het hotel. Hij zit bij de receptie en is bezig de leden van een grote groep Zweden wakker te bellen. De portier en de keukenhulp gaan samen naar de keuken en proberen de brand te blussen door emmers water in de liftschacht te gooien. Wanneer dat niet helpt, en de rook alleen maar erger wordt, gaat de nachtportier terug naar receptie om de brandweer te bellen. Maar de receptie staat dan al in lichterlaaie.

Han de Jong is die ochtend vroeg onderweg naar het hotel voor het Zweedse reisgezelschap dat vroeg weg wilde. “Vanuit de tram zag ik al een grote rookwolk in de richting van de Dam. Pas toen ik dichterbij kwam, zag ik dat het om het hotel ging. Toen ik bij de ingang aankwam zag ik een dikke rookwolk uit de receptie komen. De nachtportier stond op straat. Hij zei dat hij iemand naar de overkant, naar Krasnapolsky had gestuurd om daar de brandweer te bellen. Ondertussen kwamen er mensen het hotel uit rennen, waaronder de keukenhulp, wiens gezicht helemaal was verbrand. Hij kon met een taxi naar het ziekenhuis gebracht worden. Het werd me later duidelijk dat er ontzettend veel kostbare tijd verloren is gegaan tussen het moment dat de brand werd ontdekt en het bellen van de brandweer. De brand heeft zich daardoor heel snel verspreid.”

Om 06:39 uur komt de melding binnen bij de brandweer. Het alarm gaat af in de kazernes Dirk, Nico en Hendrik. In kazerne Dirk op de Honthorststraat is Nol Korridon al wakker: “Het is mijn tweede dienst bij de brandweer, en mijn eerste nacht op de kazerne. Je hoort natuurlijk de hele nacht allerlei geluiden van collega’s. De één laat een scheetje, de ander snurkt en dan gaat er weer één pissen. Ik heb de hele nacht geen oog dicht gedaan.”

Collega Bob Bakker van kazerne Nico op de Rozengracht heeft dan al twaalf jaar ervaring als chauffeur bij de brandweer. “We waren binnen twee minuten na de melding ter plekke. In de autospuit hoorden we van de alarmcentrale dat het om een ‘middel brand’ ging. We werden naar het Rokin gestuurd. Maar we reden wel langs de Kalverstraat, en daar zagen we al enorme vlammen uit het gebouw komen. De mensen die daar al stonden te kijken riepen ons, maar wij waren naar het Rokin gestuurd. Daar was eerst alleen rook te zien. Maar toen we omhoog keken, zagen we dat mensen op de richels stonden. Sommigen waren al gesprongen.”

Door de mobilofoon van de brandweer komt al snel het bericht ‘grote brand’ en er worden meer brandweerwagens opgeroepen. Aan de Rokin-zijde komen de brandweerlieden aan het begin van de ochtend niet aan blussen toe. “Redden gaat vóór blussen”, weet Bob Bakker uit ervaring. “Met vangzeilen probeerden we de springende mensen op te vangen,” vertelt hij. “Ik ben naar een tram gerend om mensen te vragen om aan het vangzeil te komen staan.” Volgens zijn collega Nol Korridon ging het vangen meestal goed. “Maar helaas ging het soms ook mis. Sommige sprongen voordat we bij ze waren, en vielen te pletter. Ernstig gewond, of dood.”

In de smalle Kalverstraat vliegen de ramen van het hotel eruit onder druk van de hitte, en schieten vlammen naar buiten. De ladderwagen van kazerne Hendrik op de Prinsengracht, die daar zojuist is gearriveerd, vliegt daardoor in de brand. Brandweermannen moeten rennen voor hun leven en wanneer aan de Rokin-zijde ladderwagens arriveren kunnen mensen van hogere verdiepingen en de balkons gered worden. Zo ook het invalide Zweedse echtpaar Akesson, dat op het balkon op de eerste verdieping ligt en geen kant op kan. De grote hoeveelheid gewonden wordt onder andere door taxi’s naar ziekenhuizen gebracht. In hotel Krasnapolsky op de Dam wordt een crisiscentrum ingericht voor degenen die heelhuids weten te ontsnappen.

De brandweer probeert met man en macht de snel verspreidende brand te blussen. Maar het bereikt ook de naastliggende boekenwinkel en antiquariaat De Slegte. Brandweermannen die binnen in het hotel aan het blussen zijn horen het gebouw kraken. “Ik hoorde mijn collega’s van binnenuit schreeuwen: ‘Eruit! Eruit!’, vertelt Bob Bakker. “We maakten dat we wegkwamen. Ik kon de autospuit nog net wegrijden. Een seconde later was het gedaan”. Omstreeks 08:30 bezwijkt de fundering van het hotel onder de enorme hitte en stort het in. Een brandweerauto raakt onder het puin bedolven. Het is op dat moment onbekend hoeveel gasten er nog binnen zijn. Het enige wat rest van Hotel Polen is een hoop brandend puin. Om 09:30 wordt uiteindelijk het sein brand meester gegeven.

In de loop van de week wordt het puin geruimd en worden de stoffelijke overschotten van hotelgasten geborgen. Zo loopt ook het bekende aantal slachtoffers op. Er komen in totaal 33 mensen om bij de brand: 32 toeristen, en één bewoner van het pand boven De Slegte. Er zijn 46 gewonden, waarvan 25 zwaar gewond. Onmiddellijk na de brand stellen woordvoerders van de brandweer en de gemeente dat het pand veilig was geweest. Maar daar komt men zeven maanden later op terug wanneer het rapport verschijnt van het onderzoek naar de brand: het pand vertoonde ernstige gebreken. De oorzaak van de brand wordt niet duidelijk. Er wordt gespeculeerd over brandstichting, maar definitief bewijs wordt nooit gevonden.

Regie en samenstelling: Hein Hoffmann
Research en tekst: Lyangelo Vasquez

Uitzending: zo 13 mei 2012, 21.15 uur, Nederland 2.