Sterke Yerke

“Als je zegt dat er nu een vlot in Harlingen klaarligt, ben ik er binnen een uur”, Chris Schweigmann knikt er heftig bij. Ruim dertig jaar na dato herinnert hij zich nog precies hoe het voelt op een vlot; dichter bij de elementen kun je niet zijn. Dat geldt ook voor zijn drie medebemanningsleden Leo van der Ploeg, Frits Riemersma en broer Guus Schweigmann. In 1979 steken deze vier Friezen met een zelfgebouwd vlot de Atlantische Oceaan over. Het lijkt gekkenwerk.

Begin jaren zeventig bedenkt een Leeuwarder vriendengroep in een café het plan om een vlot te bouwen. Op een bierviltje tekenen ze het ontwerp van aan elkaar gebonden oliedrums. Een paar weken later al dobberen ze op hun vlot de 'Sterke Yerke' met bierpomp en elektrisch orgel rond op de Friese meren. Aandacht van de pers en meisjes krijgen ze genoeg; tijdens een radio-uitzending van Frits Spits aan boord van de Yerke kondigen de zeilers aan naar Engeland te willen maar daar wel geld voor nodig te hebben. Dat komt er want Leeuwarden is ondertussen dolenthousiast. De eerste poging mislukt: het vlot is te gammel en zinkt. Maar in 1976 lukt het met de verbeterde constructie van de Yerke II wel. Leeuwarden staat op zijn kop en haalt de twaalf bemanningsleden als helden binnen.

Maar het blijft kriebelen; het moet nog grootser en dus besluiten ze de Atlantische Oceaan over te steken. Nu wordt het menens: de bemanning wordt teruggebracht tot vier man, die zelf de Sterke Yerke III ontwerpen en bouwen. Ze vragen advies bij gerenommeerde zeezeilers, volgen cursussen navigatie en EHBO en gaan op zoek naar sponsors. Leeuwarden en ver daarbuiten raakt besmet met het “Yerke-virus”. Plaatselijke ondernemers maar ook bedrijven als Sonnema, Frico en Heineken doneren graag in ruil voor een advertentie in het Yerke-journaal: een maandelijks huis-aan-huisblad dat heel Leeuwarden bereikt.

Het succes komt ook door het slimme marketingconcept: het doel van de reis gaat namelijk verder dan de sportieve prestatie en het avontuur alleen. De mannen willen de waterverontreiniging meten om aandacht te vragen voor de toenemende milieuvervuiling. Opmerkelijk want de meeste bemanningsleden, behalve biologiestudent Riemersma, zijn tot dan toe helemaal niet in het milieu geïnteresseerd. Maar het milieu kan in die tijd op steeds grotere publieke belangstelling rekenen, en levert dus nieuwe sponsors op. Niet alleen het milieuvriendelijke wasmiddel Klok, maar ook de Waddenvereniging, die in het Yerke-project een gedroomde bondgenoot ziet in haar strijd tegen de vervuiling van de Waddenzee.

Onder massale belangstelling begint op 1 augustus 1979 de reis. Het zit tegen want door een verkeerde wind kan de Yerke niet op eigen kracht vertrekken en moet de haven van Harlingen uitgesleept worden. Later zorgt zware storm ervoor dat het vlot wekenlang op de Noordzee zwerft en poes Hummel met kattenbak en al over boord slaat. Tot verdriet van de bemanning, zeker als een dag later ook papegaai Kokkie verdwijnt.

Bijna twee maanden duurt de tocht naar Las Palmas, waarvandaan de grote oversteek begint. Die verloopt een stuk voorspoediger. De meeste dagen kabbelen voorbij; onder een strak blauwe lucht en begeleid door haaien, dolfijnen en vliegende vissen. Het sleepnet voor het milieuonderzoek zit dagelijks vol met olieklonten en andere troep vermengd met krabbetjes, visjes, plankton en kwalletjes. Alles wordt voor later onderzoek in flesjes op sterkwater gezet. De mannen zijn overtuigd: de oceaan is verschrikkelijk vervuild.
Echte ruzies zijn er zelden want irritaties worden tijdens het dagelijkse “sociale uurtje” uitgesproken. Er ontstaat enige opwinding als Chris zijn been flink verbrand tijdens het theezetten en Leo heftige huiduitslag krijgt. Echt spannend wordt het als Frits door een klapgijp bijna over boord wordt geslagen. Een ervaring die hem nog steeds van zijn stuk brengt.

14 december 1979. Na 137 dagen en nog maar zestig mijl naar de haven van Curaçao, waar de mannen een groots onthaal wacht, gaat het mis. De wind valt opeens stil. De Yerke wordt stuurloos en door de sterke stroming regelrecht naar de messcherpe koraalkust van Bonaire gedreven. De lucht is inktzwart en heftige bliksems verlichten de schuimende koppen van de levensgevaarlijke branding. De woeste golven smijten het vlot op het koraal. Het viertal weet zich op wonderbaarlijke wijze te redden maar kan maar een paar spullen in veiligheid brengen. En dan zinkt de Yerke. Zestig meter diep.

Een maand later keert de bemanning terug op Schiphol. “De missie is geslaagd, de Antillen zijn gehaald”, melden ze op de persconferentie. Ze hebben het overleefd en de stunt waargemaakt, maar er is ook teleurstelling. Het wetenschappelijke materiaal is verloren gegaan, net als de meeste foto’s en films. Pas zes jaar later, als de Yerke wordt geborgen en de laatste zestig mijl alsnog kan voltooien, worden nog wat verweerde instrumenten en tientallen monsterflesjes uit het wrak gehaald. Tegenwoordig staan ze in een doos bij Frits op zolder om gebruikt te worden tijdens lezingen.

Ruim dertig jaar later treffen de mannen elkaar weer in de haven van Harlingen. Met een biertje in de hand worden herinneringen opgehaald, net als de sterke verhalen. Want als ze eenmaal over de Sterke Yerke beginnen houden ze nooit meer op.

Samenstelling en regie: Femke Veltman
Tekst en research: Carolien Brugsma

Uitzending: za 21 mei 2011, 20.40 uur, Nederland 2.

Voor deze uitzending is gebruik gemaakt van filmbeelden uit 'Het avontuur van Sterke Yerke', een documentaire van Meindert van der Meulen die in 1985 op Nederland 1 is uitgezonden. In deze film wordt de hele reis van de Sterke Yerke III uit de doeken gedaan met onder andere filmopnames en foto’s op en rond het vlot, gemaakt door bemanningslid Frits Riemersma.