Jaren van vooruitgang

‘De duizelingwekkende jaren.’ Aldus typeert de historicus Philipp Blom de beginjaren van de twintigste eeuw. Dit decennium op het breukvlak tussen de oude en moderne tijd heeft de Nederlandse samenleving op ongeëvenaarde wijze op haar kop gezet. Zo worden snelle voertuigen, elektriciteit, zelfs filmbeelden – hoewel allen eerder ontdekt – in deze jaren toegankelijk voor het grote publiek. Een decennium waarin nieuwe producten en andere blijken van vooruitgang elkaar in een hoog tempo opvolgen. De jaren tien lokken dan ook de reactie van de bevolking uit dat niet alle tradities overboord moeten worden gegooid.

Een breukvlak tussen de traditionele en de moderne tijd, zo zijn de jaren tien van de twintigste eeuw de geschiedenisboeken ingegaan. De Eerste Wereldoorlog wordt vaak aangehaald als de gebeurtenis die deze breuk opleverde. De oude rijken van Europa moesten zich in een ongekend tempo hervormen tot ware oorlogsmachines om te kunnen concurreren met de andere grootmachten van Europa. Aan het einde van de oorlog waren deze rijken failliet en bestonden de traditionele sociale posities binnen de samenleving niet langer: een moderne samenleving was geboren. Blom stelt: 'De moderne samenleving herrees als een feniks uit de as van de rookwolken van de Eerste Wereldoorlog.' Voor Nederland gold dit in mindere mate. Ons land bleef immers neutraal tijdens de oorlog en ook ontbrak hier de radicaliteit waarmee de veranderingen gepaard gingen in andere Europese landen.

Deze uitzending van Andere Tijden brengt in beeld op welke wijze Nederland langzaamaan veranderde in een moderne samenleving. Meer auto’s en elektrische straatverlichting gingen het straatbeeld bepalen, steden raakten overvol en een algehele gekte brak los toen de eerste vliegtuigen naar Nederland kwamen. Maar deze nieuwe tijd werd, als gezegd, niet door iedereen in de armen gesloten. Er gingen veel stemmen op om streektradities te behouden voor later, er moest voorzichtig om worden gesprongen met al die vooruitstrevendheid.

Nederland stond in de jaren tien op de drempel van de moderne samenleving. Lastiger, zo bleek, was het om de traditionele samenleving ook daadwerkelijk achter zich te laten.

Samenstelling en regie: Matthijs Cats
Research en tekst: Peter de Vries

Uitzending: za 31 dec 2011, 13.05 uur, Nederland 2.
Herhaling: do 5 jan 2012, 14.05 uur, Nederland 2.