Terug naar Oegstgeest

Het is woensdag 2 maart 1994 en het wordt een spannende dag. Een politieke verschuiving verwachten de meeste inwoners van Oegstgeest wel, maar in welke mate weet niemand. “Dat er iets te kantelen stond dat was duidelijk; de andere partijen werden heel onrustig.” Jan de Soeten, één van de oprichters en fractievoorzitter van Leefbaar Oegstgeest, herinnert zich de avond nog goed. Alle partijen hadden zich in de raadzaal verzameld en iedere keer dat er uitslagen binnenkwamen werd de stemming ofwel meer bedrukt of meer uitgelaten. “We rekenden op een zetel of vier, vijf. Dat leek ons voor Leefbaar Oegstgeest al een mooie prestatie.” In Oegstgeest wonen veel hoogleraren en professoren van de universiteit Leiden; het is een dorp met een gegoede burgerij en veel forensen uit Leiden.

In Oegstgeest ontstaat in de aanloop naar de verkiezingen grote onvrede over de manier waarop het zittende college plannen maakt voor een nieuw gemeentehuis. Discussies tussen de fracties en binnen de fracties wakkeren bij de inwoners van de Zuid-Hollandse gemeente Oegstgeest het verlangen naar een nieuwe partij aan. Begin jaren negentig is in de gemeente al veel discussie geweest over de sloop van het historische pand Curium. Vanwege die sloop wordt uit onvrede De Vereniging Oud Oegstgeest (VOO) opgericht. In deze organisatie zitten mensen die zich begin jaren negentig steeds meer opwinden over de manier waarop bestuurd wordt in de gemeente. De Soeten vervolgt: “Er was te veel vrijheid blijheid naar ons oordeel. De bestuurscultuur was: Wat vader doet is goed gedaan, een beetje regentesk.”

De Soeten besluit met een aantal mensen een partij op te richten: “Leefbaar Oegstgeest was uitgesproken over haar koers. Voor ons was het allerbelangrijkste dat het gemeentebestuur er was voor de burgers,” vertelt de Soeten. Een andere inwoner van Oegstgeest, de heer Frans Lisman, sluit zich ook aan bij Leefbaar Oegstgeest in de hoop dat een en ander zal veranderen in de gemeente. “Burgemeester Sjoerd Scheenstra hield steeds minder rekening met de burgerij. Hij had ideeën die wat achterhaald waren.” Lisman is er van overtuigd dat het beter kan en heeft goede hoop dat de verkiezingen verandering bieden.

Hilbert Kamphuisen, lid van de VVD: “Er heerste het idee dat er niet veel deugde van het beleid.” Kamphuisen ziet wel dat er in het dorp veel belangstelling is voor de partij van de Leefbaren maar hoopt dat ze niet meer dan vier zetels halen. “Ik zei ook wel eens, niet zo handig, LO staat voor langdurig ontevreden. Want alles was fout wat er in Oegstgeest was gebeurd, zeiden de mensen van Leefbaar Oegstgeest.”

Bij de gemeenteraads-verkiezingen in 1994 boeken ook in de rest van Nederland de plaatselijke politieke partijen gemiddeld een forse winst: 23 procent van de kiezers stemt op een van de 650 'lokalen', acht procent meer dan vier jaar daarvoor. De opkomst is 65 %. Een doorbraak, die onder andere te maken heeft met de toen heersende onvrede bij de kiezer met de Haagse politiek. De landelijke politiek blijkt toch altijd invloed te hebben op het stemgedrag van de lokale kiezer. De lokale partijen hebben na de verkiezingen ruim een vijfde van de gemeenteraadszetels in handen en is daarmee na het CDA de grootste partij in de gemeentepolitiek.

In allerlei grote en kleine steden zijn lokale 'stadspartijen' opgericht. In het verleden komen lokale partijen voornamelijk in dorpen en plattelandsgemeenten voor - en dan vooral in Brabant en Limburg maar nu dringen ze ook door boven de rivieren in andere gemeenteraden. In enkele gevallen worden ze geleid door (oud-)leden van landelijke partijen; zoals bijvoorbeeld oud-PvdA-er Jan Nagel die lijsttrekker is van Leefbaar Hilversum. In andere gemeenten trekken lokale partijen aandacht door bekende personen buiten de politiek op hun lijst te plaatsen; in Assen bijvoorbeeld doet de Politiek Logisch Oprechte Partij (PLOP) mee met als lijstduwer de oud-schaatser Hilbert van der Duim als lijstduwer. Maar de meeste lokale partijen zetten zich in voor het belang van stad of gemeente. In Delft en Groningen krijgen studentenpartijen een zetel in de raad en in Tilburg, Maastricht, Hengelo en Eindhoven hebben ouderenpartijen succes.

Op de verkiezingsavond loopt de spanning in het gemeentehuis van Oegstgeest op. De vraag is hoe groot de winst zal zijn van Leefbaar. Met 42 procent van de stemmen is de toon gezet. In alle stembureaus blijkt Leefbaar Oegstgeest te hebben gewonnen. Het Leidsch Dagblad schrijft de volgende dag: ‘Leefbaar Oegstgeest verkeerde gisteravond in een jubelstemming. In de woning van voorzitter Jaap Hartevelt, tegenover het raadhuis aan het Wilhelminapark, wordt lijsttrekker Jan de Soeten onthaald op een luidkeels gezongen 'for he's a jolly good fellow'. ‘Harder, ze moeten het daar horen, roept De Soeten, wijzend op het raadhuis.’

VVD-er Hilbert Kamphuisen: “Ik kwam de raadzaal binnen op de verkiezingsavond en daar heerste onder de LO’-ers een zeer vreugdevolle stemming. Zij bleken die avond 7 zetels gehaald te hebben. Ik was lijstaanvoerder en een van de grote verliezers want wij gingen van vijf naar drie zetels.”

De Soeten weet nog dat hij de bewuste verkiezingsavond door veel mensen is gefeliciteerd. “Maar de burgemeester had geen woord voor mij over,” vertelt hij nu nog steeds met verbazing vol afkeer. De Soeten: “Het was klap op klap op klap voor de zittende partijen. Er waren velen uit de oude setting die niet eens de moeite namen ons te feliciteren. Dat vond ik eigenlijk wel erg klein. Alleen de VVD-er Hilbert Kamphuisen had bloemen gekocht en nam de moeite.” Ook Frans Lisman herinnert zich de vreugde en de verslagenheid nog goed: “Wij waren in juichstemming. De burgemeester heeft zich geweldig aan de uitslag gestoord.”

Kamphuisen had onderweg naar het gemeentehuis een grote bos bloemen voor zijn vrouw gekocht omdat hij de hele dag niet was thuis geweest. Toen hij de raadzaal binnenkwam bedacht hij zich en liep op de Leefbaar-winnaar Jan de Soeten af. “Ik kwam binnen en gaf de bos bloemen aan Jan de Soeten van Leefbaar Oegstgeest en zei: ‘Rotzak, ik moet je helaas feliciteren’. Dit was de laatste genoeglijke keer, daarna zijn we zware opponenten geworden.”

De Soeten herhaalt op de bewuste verkiezingsavond tegenover zijn partijgenoten waar Leefbaar Oegstgeest zich voor gaat inzetten: “Als we er in slagen de bestuurlijke verhoudingen te herstellen en respect tonen voor de burgers en voor de raad, zijn we een heel eind. Eerlijkheid duurt ook in de politiek het langst. Dus we kunnen de komende vier jaar rustig in gaan. We zijn niet bang voor de grote verantwoordelijkheid.

Het Leidsch Dagblad schrijft daags na de verkiezingen: ‘De massale stem die de kiezers gisteren uitbrachten op Leefbaar Oegstgeest (zeven zetels) is een duidelijk brevet van onvermogen voor de partijen die nu in de raad zitten. Het is zonder enige twijfel een motie van wantrouwen. De partijen in de gemeenteraad kregen gisteren een ongenadig pak slaag. Leefbaar Oegstgeest heeft kennelijk de juiste snaar weten te raken. Kennelijk was de presentatie van dit college niet goed. Het moet zichtbaar zijn voor de burgers dat je naar ze luistert, maar daaraan is misschien te weinig aandacht besteed. En dat is nu afgestraft.’

Op de verkiezingsavond loopt de spanning in het gemeentehuis van Oegstgeest op. De vraag is hoe groot de winst zal zijn van Leefbaar. Met 42 procent van de stemmen is de toon gezet. In alle stembureaus blijkt Leefbaar Oegstgeest te hebben gewonnen. Het Leidsch Dagblad schrijft de volgende dag: ‘Leefbaar Oegstgeest verkeerde gisteravond in een jubelstemming. In de woning van voorzitter Jaap Hartevelt, tegenover het raadhuis aan het Wilhelminapark, wordt lijsttrekker Jan de Soeten onthaald op een luidkeels gezongen 'for he's a jolly good fellow'. ‘Harder, ze moeten het daar horen, roept De Soeten, wijzend op het raadhuis.’

VVD-er Hilbert Kamphuisen: “Ik kwam de raadzaal binnen op de verkiezingsavond en daar heerste onder de LO’-ers een zeer vreugdevolle stemming. Zij bleken die avond 7 zetels gehaald te hebben. Ik was lijstaanvoerder en een van de grote verliezers want wij gingen van vijf naar drie zetels.”

De Soeten weet nog dat hij de bewuste verkiezingsavond door veel mensen is gefeliciteerd. “Maar de burgemeester had geen woord voor mij over,” vertelt hij nu nog steeds met verbazing vol afkeer. De Soeten: “Het was klap op klap op klap voor de zittende partijen. Er waren velen uit de oude setting die niet eens de moeite namen ons te feliciteren. Dat vond ik eigenlijk wel erg klein. Alleen de VVD-er Hilbert Kamphuisen had bloemen gekocht en nam de moeite.” Ook Frans Lisman herinnert zich de vreugde en de verslagenheid nog goed: “Wij waren in juichstemming. De burgemeester heeft zich geweldig aan de uitslag gestoord.”

Kamphuisen had onderweg naar het gemeentehuis een grote bos bloemen voor zijn vrouw gekocht omdat hij de hele dag niet was thuis geweest. Toen hij de raadzaal binnenkwam bedacht hij zich en liep op de Leefbaar-winnaar Jan de Soeten af. “Ik kwam binnen en gaf de bos bloemen aan Jan de Soeten van Leefbaar Oegstgeest en zei: ‘Rotzak, ik moet je helaas feliciteren’. Dit was de laatste genoeglijke keer, daarna zijn we zware opponenten geworden.”

Terug naar Oegstgeest. Na de eclatante overwinning van Leefbaar Oegstgeest komen de onderhandelingen opgang. Dat verloopt redelijk vlot en er komen vier wethouders: twee voor Leefbaar Oegstgeest, een voor de VVD en een voor, inmiddels Progressief Oegstgeest, een samensmelting van de linkse partijen. De burgemeester heeft moeite om te wennen aan het werken met twee wethouders van Leefbaar Oegstgeest. Scheenstra: “De afstand was te groot omdat deze wethouders binnenkwamen met de intentie: wij turnen hier de boel om. Maar ze hadden maar 42 procent en dan ben je niet aan de macht.” De wethouders vinden dat de burgemeester zijn langste tijd gehad heeft. Hij zou te regentesk zijn.

“Het was collegiaal bestuur, niet regentesk,” zegt Scheenstra. Hardnekkig is het gerucht dat er gewerkt werd aan een zwartboek om de burgemeester weg te krijgen. Voormalig wethouder Frans Lisman: “Zwartboek? Kan ik me niet herinneren punt Heb ik niet aan mee geschreven. Herken ik niet.” Oud VVD-wethouder Hilbert Kamphuisen echter heeft daar heel andere herinneringen aan: “Lisman heeft mij gevraagd mee te werken aan een zwartboek. Daar doe ik niet aan mee, heb ik gezegd.”

De sfeer in het college is niet goed. Er wordt weinig gelachen en er zijn veel irritaties over en weer. Hilbert Kamphuisen: “De wethouders van Leefbaar hadden geen verstand van politiek.” Frans Lisman vindt dat flauwekul: “We hebben ons zo goed mogelijk ingewerkt. We hadden moeilijke portefeuilles. Het zou mij verbazen dat ik met twee tongen gesproken heb.” Het verwijt dat de oude politiek de nieuwkomers van destijds maakt, roept nog steeds emotie op: “Politiek amateurisme? Ik ben door volk gekozen en het volk had behoefte aan verandering. Dat heeft niets te maken met amateurisme of niet. Elke wethouder moet dingen leren,” vertelt Lisman overtuigd.

Wat voor de verkiezingen het thema was waar Leefbaar Oegstgeest zich mee profileerde, leidt nu tot een confrontatie. Het huidige gemeentehuis is te klein en er moet een oplossing komen. Eerdere, ambitieuze plannen voor een soort ‘Manhattan in Oegstgeest’ zijn inmiddels van tafel verdwenen. De vraag die nu voor ligt: kan het nieuwe gemeentehuis gevestigd worden in de oude Jelgersmakliniek? De burgemeester is in eerste instantie tegen de verbouwing van en de verhuizing naar de oude Jelgersma-kliniek maar hij verandert zijn standpunt. Scheenstra: “Wij waren in eerste instantie niet voor de Jelgersmakliniek als nieuwe huisvesting voor de gemeente omdat er een rapport lag waarin stond dat het gebouw in zeer slechte staat was. Maar toen wij het nogmaals lieten onderzoeken bleek het heel anders te liggen.”

Toch is Leefbaar Oegstgeest niet tevreden. De partij wil de oude Jelgersma kliniek gebruiken als nieuw gemeentehuis maar omdat een volledige verbouwing volgens de partij te duur uit zou vallen, wil de partij dat een deel van de ambtenaren achterblijft in het oude raadhuis. Dit voorstel wordt verworpen in het college. De burgemeester vindt, samen met zijn vier wethouders, dat bij verhuizing iedereen bij elkaar moet zitten; twee gebouwen zijn simpelweg inefficiënt.

De oude Jelgersmakliniek moet dan wel worden verbouwd en uitgebreid. Het college, dus inclusief de wethouders van Leefbaar Oegstgeest, besluit dat dit de beste optie is. Maar het besluit van het college komt in een vreemd daglicht te staan als diezelfde week de Oegstgeester Courant uitkomt: De fractie van Leefbaar Oegstgeest schrijft in een advertentie dat ze niet akkoord is met het genomen College-besluit. Een draai die niet wordt begrepen door de andere partijen: ook Leefbaar Oegstgeest was toch akkoord? Het college komt met spoed bijeen en de PvdA dient een motie van wantrouwen in tegen de twee wethouders van Leefbaar Oegstgeest. In de motie keurt de PvdA de handelswijze van de leefbaren af.

Burgemeester Scheenstra: “De wethouders van Leefbaar Oegstgeest vroegen schorsing en toen ze terugkwamen stelden ze hun portefeuille ter beschikking. Ik heb toen de motie ook nog in stemming gebracht om het te formaliseren.” Met tien tegen zeven werd de motie aangenomen. De twee wethouders van Leefbaar verdwijnen uit het college. De manoeuvre heeft geen negatieve gevolgen. Oegstgeest blijven de nieuwe lokale partij trouw: bij de verkiezingen van 1998 is het stof neergedaald en komt Leefbaar Oegstgeest weer als grootste partij uit de bus. Tot maart 2010 bezat de partij vijf van de negentien zetels. Met de verkiezingen van 3 maart haalde Leefbaar Oegstgeest, net als Progressief Oegstgeest 6 zetels.

Research en tekst: Yfke Nijland
Samenstelling en regie: Reinier van den Hout

Het is een landelijke trend: op diverse plaatsen staan lokale politieke partijen in een klap goed op de kaart. Ze worden, achter het CDA, opgeteld de tweede partij. Ook rechts-extreme partijen, zoals de CD en CP’86 winnen fors terrein.

De burger is het gekissebis en het vechten om de macht beu. Boze burgers willen geen broodpolitici maar mensen die knokken voor het belang van de burger. In Oegstgeest blaast de nieuwe partij Leefbaar Oegstgeest het stof heel hard van de bureaus. In één klap haalt de nieuwe partij tweeënveertig procent van de stemmen. Het onderwerp waarmee de partij scoort, zijn de plannen voor een nieuw te bouwen gemeentehuis: ‘Manhattan in Oegstgeest’.

Affiches van Leefbaar Oegstgeest kleuren de straten en lanen van de Zuid-Hollandse gemeente groen. ‘Het gaat om uw dorp’, luidt de slogan. De buurgemeente van Leiden telt ruim 20.000 inwoners; een dorp met forensen uit Leiden, gegoede burgerij, hoogleraren van de universiteit Leiden maar ook Jan Modaal.