Het Wonder Emmen

Aanvankelijk was de werkloosheid in de regio na de oorlog nog hoog. Maar Zuidoost Drenthe werd aangewezen als stimuleringsgebied en er kwam Marshallgeld beschikbaar voor het aantrekken van industrie. Het toenmalige gemeentebestuur van Emmen onder leiding van burgemeester Gaarland maakte daar goed gebruik van. De ene na de andere textielfabriek vestigde zich in Emmen. Confectiefabriek Bendien was de eerste grote klapper. Er werkten vooral jonge meisjes die na hun Vakopleiding Confectie aan de slag gingen om Oxford herenkostuums te maken. Lopendebandwerk, maar door de inspanningen van bedrijfschef Freese was de sfeer erg goed. Oud-medewerkers van de fabriek hebben mooie herinneringen aan deze tijd.

Voor het toenemend aantal arbeiders moesten huizen worden gebouwd. De gemeente Emmen kreeg een eigen afdeling stedenbouwkunde en in rap tempo werden woonwijken ontworpen. Emmen moest een open en groene stad worden. Dit resulteerde in het allereerste woonerf van Nederland. Huizen aan de rand van het bos met veel ruimte voor spelende kinderen: het was een experiment waar bussen vol architecten naar kwamen kijken.

Helaas was de bloeitijd in Emmen van korte duur. In de jaren ’70 verhuisde de textielsector steeds meer richting de lage lonenlanden met fusies en sluitingen tot gevolg. Emmen is die klap tot de dag van vandaag nog niet te boven gekomen. De stad heeft een record aantal werklozen. Maar Emmen blijft hopen op een nieuw wonder.

De Joegoslavische meisjes van Danlon “Zijn er in de omgeving van Emmen geen honderd meisjes te vinden die dit werk zouden kunnen doen?” vraagt de kritische journalist in het fragment aan de directeur van kousenfabriek Danlon. “Er zijn veel werklozen en dan toch niet honderd meisjes?” Hij slaat met deze vraag de spijker op de kop. Juist aan meisjes is een tekort in Emmen.

Door de komst van de textielindustrie is de vraag naar jonge arbeidsters veel groter dan het aanbod. Alleen al in de fabriek van Danlon werken in 1969 een kleine duizend meisjes. De textielfabrieken zijn bovendien continu op zoek naar nieuwe arbeidskrachten, omdat de meisjes na enkele jaren alweer stoppen met werken. Zodra ze gaan trouwen, vertrekken de meesten weer.

Om de productie van panty’s toch op peil te houden, haalt Danlon tussen 1969 en 1973 vijfhonderd Joegoslavische meisjes naar Nederland. Vooral Servische meisjes doorstaan de strenge selectie van Joegoslavische arbeidsbureaus en de Nederlandse kousenfabrikant. Danlon brengt ze onder in leegstaande huizen. Met ongeveer tien meisjes moeten ze een huis met drie tot vier slaapkamers delen. Hier moeten ze zich houden aan strenge regels. Danlon verbiedt bijvoorbeeld mannenbezoek na 10 uur ’s avonds. Zwangerschappen zijn ook uit den boze. De Joegoslavische meisjes moeten ‘meisjes’ blijven, altijd bereid tot werken.

Na het faillissement van Danlon in 1984 staan de meisjes op straat. Ondanks dat ze geen inkomen of gezin hebben en de Nederlandse taal vaak niet beheersen, blijven ongeveer tweehonderd Joegoslavische meisjes in Emmen wonen. De gastarbeidsters keren niet meer terug naar huis.

In de jaren ’60 ontwikkelt de wandelsport zich in rap tempo. Overal schieten wandelverenigingen uit de grond. Ook in het bloeiende Emmen, waar veel bedrijven hun eigen loopclubs oprichten. De wandelclub van confectiebedrijf Bendien draagt de naam ‘Beva’, naar het merk van de kleding de fabriek produceert. “De meisjes wonnen onder leiding van de heer Schokker veel prijzen”, zegt oud-medewerker Klaas Hummel. Netjes drie aan drie, strakke rijen, nette kleren aan en iedere zaterdag kilometerslange tochten lopen. “Er waren toen echte wedstrijden hoor, de jury zat onderweg om te kijken of de meisjes goed in de maat liepen.”

Bendien is een bijzonder sociaal en plezierig bedrijf. Naast de wandelclub is er voor de mannen een voetbalteam, er is een band, het kerstfeest wordt uitbundig gevierd met toneel en lekkernijen, er worden regelmatig uitjes georganiseerd en als je jarig bent, krijg je bloemen op je werkplek. In het personeelsblad Het Oog van de Naald staan niet alleen verslagen van alle activiteiten, maar ook artikelen over veiligheid op de werkvloer en zelfs over internationale politiek. Uitzonderlijk is Bendien niet. Ook andere fabrieken in Emmen hebben veel aandacht voor het welzijn van de werknemers.

De komst van fabrieken naar Emmen brengt dus niet alleen werkgelegenheid, het is ook een impuls voor het sociale leven. Het fragment uit een film over Emmen in 1951 laat een lange optocht zien waarin alle verenigingen meelopen. Emmen leeft als nooit tevoren.

“De betekenis van het Dierenpark zal tot ver buiten de grenzen der gemeente gaan, daar het niet werd gebouwd voor één gemeente, of voor één provincie, doch voor allen “boven Zwolle”, spreekt burgemeester Bouma van de Gemeente Emmen bij de opening van het Dierenpark op 17 mei 1935. Het park is opgericht door Willem Oosting en het is het eerste grote dierenpark in het noorden van het land. Al snel komen vele duizenden bezoekers naar het park in Emmen en al in 1937 wordt het uitgebreid met een heus wildpark.

In de amateurbeelden van omstreeks 1939 zie je het dierenpark van vlak na de opening. Het heeft ook dan al een bijzondere selectie exotische en wilde dieren. Zo zijn er bijzondere vogels te zien, gnoes, leeuwen en zelfs een olifant. De meisjes in de beelden genieten volop van het park. Vanaf de jaren ’60 lopen de bezoekersaantallen echter enorm terug. Het park wordt overgenomen door de dochter van Willem Oosting, Aleid Rensen-Oosting, en Gemeente Emmen. Een flinke metamorfose volgt.  

In 1971 wordt het vernieuwde dierenpark geopend. In het polygoon nieuws uit 1976 zie je beelden van de pas aangelegde savanne waarin een stukje Afrika tot leven wordt gebracht. Niet alleen de savanne is bijzonder in het Dierenpark. “Uniek voor Nederland is de grote kooi waarin al deze vogels betrekkelijk vrij rondvliegen”, aldus de voice-over in het fragment. Het is de grootste vogelkooi van Europa en het publiek kan er zelfs vrij in rondlopen om de vogels van dichtbij te zien.

Eind 2015 sluit het dierenpark op de huidige locatie haar deuren. Het verhuist naar de rand van de stad omdat het geen uitbreidmogelijkheden meer heeft op de huidige locatie. Door de enorme groei van Emmen in de jaren ’50 en ’60 is het park helemaal ingesloten door woonwijken. Eind maart opent het nieuwe park haar deuren onder de naam Wildlands Adventure Zoo Emmen.