Kennedy

‘“Moet je hier kijken”, zei Jack Kennedy toen hij net in het Witte Huis zat’, zegt zijn vroegere tekstschrijver Ted Sorensen. ‘En dan wees hij op de putten in de houten vloer van het Oval Office. Ze liepen van het bureau naar de tuindeur. “Die zijn van de golfschoenen van Eisenhower!”, lachte hij om wat zijn voorganger had nagelaten’.

De eerste dagen als kersverse president in het Witte Huis, het moet wel heel spannend zijn. Maanden achtereen campagne gevoerd, en hier is dan de beloning. De overeenkomsten tussen Barack Obama en John F. Kennedy zijn legio: beiden jong en veelbelovend; beiden verkozen na twee termijnen van een republikeinse president: Obama na George W. Bush, Kennedy na twee termijnen Eisenhower; beiden de eerste uit een bevolkingsgroep, die nooit werd gedacht een president te leveren: Kennedy was katholiek, en het is nu moeilijk voor te stellen, maar tot 1960 was dat net zo’n diskwalificatie als de zwarte huidskleur van Obama dat was tot november 2008; beiden geboren redenaars die hun publiek meevoeren, maar daarmee ook de verwachtingen hoog opkloppen. Kan de nieuwe president voldoen aan wat hij zelf heeft beloofd? Kan hij de verandering teweegbrengen die hij voorstaat? Waar krijgt hij eigenlijk mee te maken?

Natuurlijk belandt de nieuwe president in even zo benauwde als komische situaties, vertelt Sorensen in zijn appartement in New York uitkijkend op Central Park. Kennedy denkt op een koude dag begin 1961 de vochtigheid eens wat weg te stoken uit het Oval Office. Hij besluit de haard aan te maken, om er vervolgens achter te komen dat het niet een echte open haard is. De kamer vol met rook, een brandalarm dat afgaat… Sorensen moet er nu om lachen.

Begin januari moet er ook worden nagedacht over de inaugurele toespraak. JFK geeft Sorensen de opdracht naar de speeches te kijken van alle presidenten van de twintigste eeuw om te kijken of er iets tussen zit wat ze kunnen gebruiken. ‘Wat een stel zielige speeches zeg!’, zegt Sorensen nu. ‘Daar leerde ik niets van’. En dus gaat hij verder terug in de geschiedenis. De speech van Abraham Lincoln (1861-1865) blijkt een uitkomst. ‘Die heb ik een paar keer gelezen en ik begreep dat Lincoln korte woorden, korte zinnen in een korte speech gebruikte’. Dat blijkt de sleutel en zo komt ook die ene fameuze zin in de vrij korte toespraak: ‘Vraag niet wat jouw land kan doen voor jou, maar wat jij kunt doen voor je land’.

De dag na de inauguratie werd Kennedy voor het eerst wakker in het Witte Huis en was al begonnen met werken toen ik die dag binnenkwam zegt zijn adviseur Sorensen. ‘In die eerste dagen was het natuurlijk nog vrij stil in het Witte Huis, maar de Oval Office kon echt vol staan met mensen die iets te vragen, iets te eisen hadden. Iedereen wilde wel iets’, zucht de tekstschrijver. Maar die eerste dagen was de nieuwe president vooral een soort tourguide in het Witte Huis. Kennedy liep er rond alsof hij in een prijzenkast woonde, keek zijn ogen uit. Na een tijdje wist hij van alle meubels welke president ze daar neer had gezet. ‘Kennedy bracht nieuw elan in het Witte Huis’, zegt ook Helen Thomas. De intussen 88-jarige journaliste doet al sinds 1960 voor verschillende kranten verslag van wat er zich in de ambtswoning van de president afspeelt. ‘In 1960 was het land ready for Change, dat klinkt bekend he?’, zegt Thomas. ‘Kennedy had visie en hij kon jongeren motiveren iets te doen. Hij wist energie en enthousiasme te creëren’.

Robert Drew krijgt de kans Kennedy in die eerste weken in het Witte Huis met de camera te volgen. ‘Kennedy was vrolijk, hij was de jonge president. Hij lachte veel en het was duidelijk dat hij zich daar vermaakte’, herinnert Drew zich zijn tijd zo dichtbij Kennedy. Drew is de verpersoonlijking van een in die tijd nieuwe manier van filmen. Geen vragen stellen, de camera het werk laten doen en vooral registreren. De film die hij samenstelde uit al het materiaal dat hij draaide tijdens de verkiezingsrace, tijdens die eerste dagen in functie en tijdens de latere strijd met gouverneur George Wallace over de toelating van zwarte studenten op de universiteit van Alabama, draaide afgelopen november op het documentairefestival IDFA in Amsterdam.

Het kost Drew enige overredingskracht om Kennedy zover te krijgen dat hij hem met de camera mag volgen, maar het lukt. ‘Hij was ongeveer drie weken in het Witte Huis toen ik mee mocht’, zegt de nu 84-jarige filmer. Drew krijgt de opdracht maar eens wat testfilms te maken, om te kijken of Kennedy de camera ook zou kunnen vergeten. Als hij op een gegeven moment Kennedy filmt tijdens een bespreking met de stafchefs van het leger, merkt hij dat het goed gaat. ‘Is het wel de bedoeling dat dit wordt opgenomen?’, vraagt een van de admiraals als het over Cuba gaat. Kennedy is de camera helemaal vergeten. De testshoots leveren Drew een schier oneindige hoeveelheid materiaal op van gebruikelijke, maar ook veel ongebruikelijke scènes. We zien een man een schilderij ophangen in het Oval Office, Kennedy onderuitgezakt in een stoel aan zijn bureau, of grapjes maken met zijn zussen.

Al snel komt Kennedy er achter dat de nalatenschap van Eisenhower niet alleen bestaat uit een paar gaten in de houten vloer. Tijdens de eerste maanden gebeuren er dingen waarop hij geen vat lijkt te hebben. In februari wordt de premier van Congo vermoord en dreigen de Russen het land binnen te vallen. Achteraf blijkt dat de CIA betrokken is bij de verdwijning van premier Lumumba. In maart krijgt Kennedy vergevorderde plannen voorgelegd die voorzien in gewapend ingrijpen in Laos om te voorkomen dat de communisten dat land geheel in handen krijgen. Ondertussen lopen de besprekingen tussen de VS en de Sovjet-Unie om tot ontspanning van de Koude Oorlog te komen vast.

‘Was het wat hij verwachtte? Hij wist wat hij wilde doen, welke beslissingen hij wilde nemen’, zegt Sorensen. ‘Maar ik denk niet dat hij een lijstje verwachtingen had’. In die eerste maanden komt ook het dossier Cuba op tafel. Cuba, tot 1959 onder Amerikaanse invloed omdat de VS de heersende dictator Battista in de zak heeft, is veroverd door de guerilla’s van Fidel Castro. Met Castro drijft Cuba in socialistische richting. Het is een doorn in het oog van de VS, die het verlies van Cuba niet kunnen verkroppen en bovendien een socialistische staat in de eigen achtertuin niet zien zitten. Het dossier bevat een plan voor een invasie door anti-Castro rebellen, die in Cuba aan land zullen gaan in een baai met de naam Varkensbaai. Eenmaal op het eiland, zo verzekert het plan, zal de bevolking zich in een grootschalige opstand bij de rebellen aansluiten en het bewind van Castro omver werpen.

Het plan is onder de regering Eisenhower uitgedacht en in gang gezet. Solide plan, verzekert iedereen Kennedy. ‘Het was een fiasco’, zegt Sorensen. Niks revolte. Castro staat klaar en slaat terug. ‘De een na de andere verzekering bleek onjuist: dat het een succes zou worden: verkeerd! Dat er een revolte zou komen: verkeerd! Dat in het geval van verlies de rebellen in de bergen zouden kunnen terugvallen: verkeerd! Dat ze Kennedy verzekerden dat de VS op geen enkele manier met dit geheime leger geïmpliceerd zouden worden: verkeerd!’ Volgens Sorensen was Kennedy er ziek van dat hij het plan had geloofd en dat hij de mensen had geloofd die hem vertelden dat het een succes zou worden. ‘Vervolgens verbaasde hij iedereen door de schuld op zich te nemen, wat niemand ooit doet in Washington’, lacht Sorensen. ‘Maar ook vroeg hij zijn broer Robert en mij ons er voortaan in te mengen en de vragen te stellen die hij had moeten stellen’.

‘Kijk’, zegt Helen Thomas, ‘als een president schuld bekent, dan is hij op de goede weg’. Tijdens de Eisenhower jaren was het stil in het land, aldus Thomas, en probeerde Ike oorlog te voorkomen. ‘JFK was een beetje naïef binnengekomen, maar Ike en Nixon hadden al plannen gemaakt voor varkensbaai. En Kennedy tekende tijdens zijn eerste dagen in functie de goedkeurig zonder zich te realiseren wat het was’.

Filmer Robert Drew ziet wel overeenkomsten tussen Obama en Kennedy in hun jongensachtige charme, hun taalvaardigheid, maar vooral in hun overtuiging. ‘De vergelijking tussen die twee gaat zeker op, totdat het moeilijk wordt voor Obama’, zegt hij vastberaden. ‘Welnee’, zegt Helen Thomas, ‘Obama is niet de nieuwe Kennedy. Hij is veel te voorzichtig. Deze tijd vraagt om brutale mensen en Obama is veel te berekenend’.

Ted Sorensen ziet wel weer veel overeenkomsten tussen zijn vroegere baas en de aanstaande president. Obama heeft ook veel hoop en verwachtingen gewekt, bijvoorbeeld om een einde te maken aan de laatste acht oorlogszuchtige jaren. Maar zijn eerste honderd dagen kunnen heel gevaarlijk zijn, meent Sorensen. Die eerste honderd dagen komen eigenlijk te vroeg. De president denkt dat doordat hij verkozen is, dat hij de uitverkorene is en dat hij een toverstaf heeft en dat alles wat hij doet een succes wordt. Zo werkt het natuurlijk niet. ‘En daarom deed het Kennedy zo’n pijn, omdat de Varkensbaai zijn eerste grote fiasco was. Maar het gebeurde niet weer. De president moet leren van zijn fouten, maar hij moet ook leren wie hij kan vertrouwen en wie alleen maar een titel en hoop medailles heeft maar echt inzicht ontbeert’.

Samenstelling: Jan Eikelboom
Tekst en Research: Rob Bruins Slot

Polygoon, CBS News, A president to remember van Robert Drew Associates